Στις ερωτήσεις του «Ριζοσπάστη» για την «παγκοσμιοποίηση» απάντησε ο Μάκης Παπαδόπουλος, μέλος του Οικονομικού Τμήματος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

- Εδώ και καιρό διεξάγεται μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το χαρακτήρα και το περιεχόμενο της «παγκοσμιοποίησης», π.χ. αν αποτελεί προϊόν της αντικειμενικής εξέλιξης του καπιταλισμού ή ένα απλό ιδεολόγημα κλπ. Πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα οι εκτιμήσεις αυτές: Ποιες ακριβώς είναι οι δικές σας απόψεις;

- Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» συμπυκνώνει σήμερα ένα σύστημα επιφανειακών και αποσπασματικών αντιλήψεων, σύμφωνα με τις οποίες οι οικονομικές δομές των χωρών έχουν ουσιαστικά ενοποιηθεί και η αντίσταση στις επιλογές των παντοδύναμων πλέον ιμπεριαλιστικών οργανισμών είναι αδιανόητη.

Η πραγματικότητα είναι ότι κάτω από την επίδραση συγκεκριμένων παραγόντων ισχυροποιούνται όλα τα βασικά γνωρίσματα του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού (π.χ. αποφασιστικός ρόλος του μονοπωλιακού κεφαλαίου) και οξύνεται το σύνολο των αντιθέσεών του.

Συγκεκριμένα, η καπιταλιστική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών επιδρά στη σημαντική άνοδο της παραγωγικότητας, στην αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων, στην επιτάχυνση της συσσώρευσης κεφαλαίου, στη συντόμευση του χρόνου κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Δυναμώνει η τάση αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και η επίδρασή της στην τάση πτώσης του μέσου ποσοστού του καπιταλιστικού κέρδους. Το κεφάλαιο απαντά με τη νεοφιλελεύθερη πολιτική των αναδιαρθρώσεων, της ιδιωτικοποίησης στρατηγικών κλάδων, της ισοπέδωσης εργατικών δικαιωμάτων, της εμπορευματοποίησης της παιδείας και της υγείας, με στόχο να μειώσει την τιμή της εργατικής δύναμης.

Η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου χαρακτηρίζεται σήμερα από το δυνάμωμα της διαπλοκής κεφαλαίων από διαφορετικές κρατικές αφετηρίες. Ομως από την άλλη παραμένει η κατοχύρωση της οικονομικής κυριαρχίας των μονοπωλίων μέσω της πολιτικής εξουσίας στις ξεχωριστές κρατικές οντότητες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη δράση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης και το νέο αρνητικό συσχετικό που προέκυψε από τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες την περίοδο '89-'91, οδηγεί σε όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Η προώθηση των αναδιαρθρώσεων οδηγεί σε τελευταία ανάλυση σε μεγαλύτερες διαστάσεις υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου και στην αύξηση της έντασης και της διάρκειας κάθε επόμενης καπιταλιστικής κρίσης. Το ενδεχόμενο να ζήσει η ανθρωπότητα μια παγκόσμια κρίση τα επόμενα χρόνια μεγαλώνει.

Οι συνέπειες αυτών των εξελίξεων είναι ορατές. Βαθαίνει η αντίθεση ανάμεσα στο αναβαθμισμένο επίπεδο κοινωνικοποίησης της εργασίας απ' τη μια και στη συγκέντρωση κοινωνικού πλούτου σ' όλο και λιγότερα χέρια απ' την άλλη. Εντείνονται οι ανταγωνισμοί των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το μοίρασμα των αγορών, καθώς και η αντίθεση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τους λαούς των εξαρτημένων χωρών. Επεκτείνονται οι εστίες των τοπικών πολέμων και διατηρείται ο κίνδυνος μιας γενικευμένης πολεμικής σύγκρουσης. Οι εργαζόμενοι δέχονται πρωτοφανή επίθεση ισοπέδωσης των δικαιωμάτων τους. Αυξάνουν οι ανισότητες στη διάδοση και εφαρμογή των τεχνολογικών επιτευγμάτων ανάμεσα σε διάφορες χώρες και περιοχές. Εχουμε με δυο λόγια την αντιφατική και αντιδραστική εξέλιξη ενός συστήματος που γερνάει και βρίσκεται σε βαθιά σήψη, παρότι εμφανίζεται παντοδύναμο.

Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της εξέλιξης δεν είναι η συρρίκνωση της κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης, αλλά η μετατόπισή της από το εθνικό στο διακρατικό επίπεδο, στα όργανα των ιμπεριαλιστικών ενώσεων και οργανισμών. Εχουμε κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις που εφαρμόζονται σε νέα μεγαλύτερη γεωγραφική κλίμακα και επιβάλλονται μέσω των αστικών κρατών που μετέχουν στις διακρατικές συμμαχίες. Το σύνολο των κεντρικών κοινοτικών οδηγιών (π.χ. «Λευκή Βίβλος» για Εργασία, Παιδεία κλπ.) αρκεί για να καταρρίψει το μύθο της αποδυνάμωσης της κρατικής ρύθμισης.

- Με τις διαδηλώσεις σε Νταβός, Γενεύη, Ζυρίχη, το φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε εκτιμάτε πως επιβεβαιώνεται η δυναμική ενός κινήματος «κατά της παγκοσμιοποίησης»; Πώς βλέπετε την προοπτική του κινήματος αυτού και υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί αυτό να γίνει αποφασιστικός παράγοντας των εξελίξεων;

- Δεν πρέπει να προβάλλονται σαν πανάκεια οι κινητοποιήσεις τύπου Σιάτλ, Πράγας κτλ., όπου συμμετέχουν ανομοιογενείς δυνάμεις με διαφορετικό προσανατολισμό. Παρότι τέτοιες κινητοποιήσεις έχουν μια ορισμένη αξία σαν εκφράσεις αντίστασης, συχνά εγκλωβίζονται σε ανώδυνα αιτήματα (τύπου φόρουμ Τόμπιν). Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πάλη στο εθνικό επίπεδο, δηλαδή στο επίπεδο συγκρότησης της εξουσίας της αστικής τάξης. Η ανατροπή της κυριαρχίας των μονοπωλίων στη δική του χώρα παραμένει η αφετηρία κάθε συνεπούς λαϊκού κινήματος στο πλαίσιο των διεθνιστικών του καθηκόντων.

Για τη σφυρηλάτηση μιας νικηφόρας προοπτικής συνολικά για το εργατικό κίνημα, είναι αναγκαίες μεταξύ άλλων τουλάχιστον τρεις προϋποθέσεις:

• Η προβολή της ρεαλιστικότητας και αναγκαιότητας της διεξόδου του σοσιαλισμού.
• Η άμεση σύνδεση του οικονομικού με τον πολιτικό αγώνα, ώστε ο αγώνας να μην περιορίζεται στην αντίσταση στα αποτελέσματα της αντιλαϊκής πολιτικής, αλλά να στοχεύει ενάντια στις αιτίες αυτών των αποτελεσμάτων.
• Η κατάκτηση του ταξικού χαρακτήρα του συνδικαλιστικού κινήματος και η μετωπική αντιπαράθεση με τη γραμμή της ταξικής συνεργασίας.

Ταυτόχρονα απαιτείται γενικότερη συστηματική κριτική σε ψευτοεναλλακτικές προτάσεις στα πλαίσια του συστήματος που δανείζονται επιμέρους μέτρα από την παλιότερη νεοκεϋνσιανή, σοσιαλδημοκρατική διαχείριση, για να προτείνουν ουσιαστικά μια νεοφιλελεύθερη παραλλαγή με «ανθρώπινο πρόσωπο». Οι προτάσεις αυτές συγκαλύπτουν το μεγάλο ένοχο, τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος. Αποδίδουν τις αρνητικές συνέπειες για το λαό σε αυθαίρετες τάχα νεοφιλελεύθερες επιλογές των συντηρητικών κυβερνήσεων. Ομως η επιλογή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής δεν είναι αυθαίρετη. Ηρθε σαν απάντηση στις δυσκολίες αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου. Υπηρετεί την ανάγκη συγκράτησης της πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους. Ιδιαίτερα στην ΕΕ υπηρετεί την ανάγκη των κοινοτικών μονοπωλίων για ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου, εργαζομένων, εμπορευμάτων, για νομισματική σταθερότητα, για βελτίωση της θέσης του κοινοτικού ιμπεριαλισμού σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Είναι, λοιπόν, αυταπάτη να προτείνει κανείς μια διαχείριση που θα αμβλύνει τάχα τις αρνητικές συνέπειες για τους εργαζόμενους χωρίς σύγκρουση με την εξουσία του μονοπωλιακού κεφαλαίου.

Σε κάθε περίπτωση πιστεύουμε ότι το επόμενο διάστημα θα δυναμώσουν οι ελπιδοφόροι αγώνες κατά των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, κατά των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και του νέου δόγματος του ΝΑΤΟ, καθώς και για την υπεράσπιση των δημοκρατικών ελευθεριών, γενικότερα αγώνες με αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό.

- Σ' ένα περιβάλλον όπως αυτό διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια, ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των μικρών χωρών όπως η Ελλάδα;

- Η παγκόσμια ιστορία της ταξικής πάλης και του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των λαών μάς διδάσκει ότι γενικά δεν υπάρχουν μονόδρομοι. Για όσους στέκονται σήμερα με δέος μπροστά στην τάση ισχυροποίησης των ιμπεριαλιστικών ενώσεων θα ήταν κατ' αρχήν χρήσιμο να τους υπενθυμίσουμε ένα βασικό συμπέρασμα της λενινιστικής ανάλυσης, που επιβεβαιώνεται απ' τη ζωή. Οτι δηλαδή οι ιμπεριαλιστικές συμμαχίες δεν αναιρούν τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, ότι εναλλάσσονται και η μια κατάσταση προετοιμάζει την άλλη.

Ετσι κι αλλιώς, όπως ήδη εξηγήσαμε, δε ζούμε σ' ένα μονοπολικό κόσμο χωρίς αντιθέσεις. Πέρα απ' τον ανταγωνισμό ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνίας, σήμερα για παράδειγμα καταγράφονται διακρατικές συνεργασίες όπως αυτή τη ΛΔ Κίνας και της Ρωσίας (πρωτοβουλία των «5» και Σαγκάης) που φιλοδοξούν να αποτελέσουν αντίρροπες δυνάμεις στην παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα τώρα, υπάρχει έδαφος για την εμφάνιση μιας πιο οξυμένης λαϊκής δυσαρέσκειας, που κάτω από προϋποθέσεις μπορεί να επιδράσει στην αντεπίθεση του λαϊκού παράγοντα. Οι εργαζόμενοι θα διδάσκονται όλο και περισσότερο απ' την ίδια τους την πείρα ότι δεν έχουν τίποτα καλό να περιμένουν απ' το σημερινό δρόμο προσαρμογής και μεγαλύτερης ενσωμάτωσης της χώρας στην ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων.

Απ' την άλλη βλέπουν ότι η Ελλάδα διαθέτει σήμερα ικανοποιητικό επίπεδο συγκέντρωσης της παραγωγής, εμπορικού δικτύου, μέσων παραγωγής, φυσικών πλουτοπαραγωγικών πηγών. Εχει δηλαδή τις δυνατότητες να βαδίσει στο μόνο ρεαλιστικό για τα λαϊκά συμφέροντα δρόμο, αυτόν της λαϊκής οικονομίας, όπου οι στρατηγικοί τομείς και τα βασικά μέσα παραγωγής θα περάσουν στην ιδιοκτησία της κοινωνίας.

Δεν υποστηρίζει κανείς ότι πρόκειται για μια εύκολη υπόθεση. Ομως δε συμφωνούμε ότι η Ελλάδα θα είναι μόνη της σε μια τέτοια προσπάθεια.

Μια Ελλάδα της λαϊκής εξουσίας, θα έχει τη δυνατότητα συνεργασίας μ' ένα πλήθος χωρών στη βάση του αμοιβαίου συμφέροντος και θα αξιοποιήσει σ' ένα βαθμό τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις. Η προώθηση της συγκεκριμένης διεξόδου στη χώρα μας θα συνοδευτεί πιθανότατα από μια γενικότερη άνοδο του κινήματος και αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στην περιοχή. Ταυτόχρονα, η επιτυχία αυτής της λύσης στην Ελλάδα θα αποτελέσει από μόνη της σημαντική συμβολή στο διεθνή αντιιμπεριαλιστικό αγώνα.