Το Δεκέμβρη του 1999 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε με πανηγυρικούς τόνους μια διπλή «εθνική επιτυχία» στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Ελσίνκι. Η πρώτη επιτυχία αφορούσε στην απόφαση για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ χωρίς να θεωρείται απαραίτητη η προηγούμενη λύση του πολιτικού προβλήματος. Η δεύτερη αφορούσε στην απόφαση της Συνόδου με την οποία η Τουρκία πήρε τον τίτλο της «υποψήφιας χώρας - μέλους» με την ταυτόχρονη δέσμευση για την παραπομπή όλων των εκκρεμών ελληνοτουρκικών διαφορών στο Δικαστήριο της Χάγης.

Τόσο ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, όσο και ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου παρουσίασαν εκείνη την απόφαση για την ένταξη της Κύπρου περίπου ως ισοδύναμη της λύσης του Κυπριακού. «Πρώτα από όλα, το Κυπριακό έχει γίνει ευρωπαϊκή υπόθεση και αυτό νομίζω είναι καθοριστικής σημασίας. Η Ευρώπη αναλαμβάνει έως ένα βαθμό την αντιμετώπιση του Κυπριακού», δήλωσε από το Ελσίνκι ο κ. Παπανδρέου. Ας δούμε λοιπόν πόσο ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα η αισιοδοξία της κυβέρνησης.

Στην παράγραφο 9 της απόφασης της Συνόδου Κορυφής του Ελσίνκι αναφέρεται: «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τονίζει ότι η επίλυση του πολιτικού προβλήματος θα διευκολύνει την προσχώρηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εάν μέχρι την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων προσχώρησης δεν έχει επιτευχθεί λύση, η απόφαση του Συμβουλίου όσον αφορά την προσχώρηση θα ληφθεί χωρίς η ανωτέρω να αποτελέσει προϋπόθεση. Εν προκειμένω, το Συμβούλιο θα λάβει υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία».

Η κυβέρνηση με τη βοήθεια μεγάλης μερίδας των μέσων ενημέρωσης προσπάθησε να κερδίσει τις εντυπώσεις, προβάλλοντας τη συγκεκριμένη απόφαση εκτός της τελικής πρότασης. Ισχυριζόταν δηλαδή ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δε θα εξαρτηθεί από την πορεία του Κυπριακού. Δηλαδή, κυβέρνηση και μέσα αποσιωπούσαν την ύπαρξη της τελευταίας πρότασης, από την οποία προέκυπτε ότι οι «δεκαπέντε» θα καταλήξουν σε απόφαση για την ένταξη ή μη της Κύπρου, λαμβάνοντας «υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία», επομένως και την πορεία του Κυπριακού.

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειώσουμε το πώς υποδέχτηκαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης τις αποφάσεις της Συνόδου του Ελσίνκι. Ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής σε δήλωσή του τόνισε πως «σε ό,τι αφορά την Κύπρο οι αποφάσεις του Ελσίνκι βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση». Το ΚΚΕ σε ανακοίνωσή του χαρακτήρισε ως τον «μεγάλο ηττημένο» το Κυπριακό, τονίζοντας ότι «έτσι και αλλιώς προωθείται η διχοτόμηση». Ο πρόεδρος του ΔΗΚΚΙ, Δ. Τσοβόλας, δήλωσε μεταξύ άλλων ότι «ο ελληνικός και ο κυπριακός λαός δεν μπορεί να δεχτεί αυτές τις νέες υποχωρήσεις της κυβέρνησης και πρέπει να αντισταθεί με δημοκρατικούς αγώνες». Ο πρόεδρος του ΣΥΝ Ν. Κωνσταντόπουλος χαρακτήρισε θετική τη συμφωνία, λέγοντας ότι εξακολουθούν να παραμένουν ανοιχτά το Κυπριακό και το Αιγαίο και δε χρειάζονται προεκλογικές θριαμβολογίες.

Ομως, η κατάρρευση των θριαμβολογιών της κυβέρνησης συντελέστηκε λίγες μέρες αργότερα, όταν ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής Σπ. Κυπριανού έδωσε στη δημοσιότητα δύο έγγραφα με τις υπογραφές του προεδρεύοντος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, Π. Λιπόνεν, όπου ο πρωθυπουργός της Φινλανδίας εξηγούσε στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Μπ. Ετσεβίτ την απόφαση του Ελσίνκι. Για το Κυπριακό ο κ. Λιπόνεν αναφέρει ότι «η Ευρωπαϊκή Ενωση εξακολουθεί να έχει ως στόχο μια πολιτική λύση. Για την ένταξη της Κύπρου σημειώνεται ότι όλοι οι σχετικοί παράγοντες θα ληφθούν υπ' όψιν όταν το Συμβούλιο θα αποφασίσει».

Στην πραγματικότητα η απόφαση του Ελσίνκι κινήθηκε σε τελείως διαφορετική κατεύθυνση απ' αυτήν που ισχυριζόταν η κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός, ο υπουργός Εξωτερικών και άλλα κυβερνητικά στελέχη ισχυρίζονταν ότι η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, και μάλιστα χωρίς να απαιτείται η λύση του πολιτικού προβλήματος, θα υποχρεώσει τόσο τους Ευρωπαίους «εταίρους» όσο και την ηγεσία της Τουρκίας να κινηθούν ταχύτερα και πιο αποφασιστικά για τη λύση του Κυπριακού.

Αυτό που συνέβη ήταν η άσκηση πιέσεων προς την ελληνική κυβέρνηση και κατ' επέκταση στην ελληνοκυπριακή πλευρά για συνεχείς εκπτώσεις σε σχέση με το Κυπριακό, προκειμένου να γίνει δεκτή η Κύπρος στην ΕΕ.

Το «σχέδιο Ανάν» ήρθε να αποδείξει ακριβώς αυτή την πραγματικότητα, αφού η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ γίνεται στοιχείο της λύσης του προβλήματος. Συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος του «σχεδίου» και στην ενότητα υπό τον γενικό τίτλο «Ιδρυτική Συμφωνία» τονίζεται: «...Προσβλέποντας στην ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στην ημέρα που και η Τουρκία θα πράξει το ίδιο».