Στις Θέσεις γίνεται μια καταγραφή σε γενικές γραμμές της κατάστασης στο Κόμμα, στη χώρα και στον κόσμο. Επισημαίνονται στη Θέση 15 υποκειμενικοί παράγοντες, αδυναμίες και προβλήματα, που στάθηκαν εμπόδιο στην πορεία ανασυγκρότησης. Η σκέψη να δει το 17ο Συνέδριο όχι μονάχα την πορεία των τελευταίων τεσσάρων χρόνων, αλλά να εξετάσει την πορεία του Κόμματος από τα κρίσιμα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '90 μέχρι σήμερα, είναι καλή, γιατί το '89-'91 αποτέλεσε τομή στην ιστορία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Στις Θέσεις 14 και 15 γίνεται προσπάθεια να επισημανθούν οι αιτίες της ελλιπούς ανασυγκρότησης με ισορροπημένο καταμερισμό ευθυνών ανάμεσα στους αντικειμενικούς και τους υποκειμενικούς παράγοντες. Παρόλο που διαπλέκεται το αντικειμενικό με το υποκειμενικό, θα σταθώ περισσότερο στους υποκειμενικούς παράγοντες, γιατί μπορούν σε σημαντικό βαθμό να επηρεάζουν τους αντικειμενικούς. Σύμφωνα με τη Θέση 15, κάτι σαν παλαιά κεκτημένη ταχύτητα μαζί με ελλιπή ιδεολογικοπολιτική αφομοίωση της στρατηγικής και του Προγράμματος του Κόμματος, ξεκινώντας από την ΚΕ, δημιούργησε εμπόδιο στην ικανότητα του Κόμματος να προσαρμοστεί στις σύγχρονες απαιτήσεις. Μια αδυναμία που καλλιεργεί το έδαφος για διαφόρων ειδών οπορτουνισμούς.

Ηδη στο 14ο Συνέδριο (Δεκέμβρης 1991) επισημάνθηκε η ελλιπής αντιμετώπιση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα. Και στη Θέση 15 για το επικείμενο 17ο Συνέδριο επισημαίνεται ότι ο χαρακτήρας του Μετώπου δε διαποτίζει, ακόμα, την καθημερινή δουλιά του Κόμματος. Αυτά τα δύο θέματα αλληλοσυνδέονται, γιατί το Μέτωπο συνδέεται, έστω έμμεσα, με τον αγώνα για το σοσιαλισμό. Νομίζω πως εδώ βρίσκεται η ουσία του προβλήματος της μη αφομοίωσης. Συνεπώς και πρώτ' απ' όλα, πρέπει να κατανοήσουμε σε βάθος τι είναι το Μέτωπο και τι είναι ο σοσιαλισμός, τι πήγε στραβά στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και γιατί, πόσο μάλλον επειδή στις Θέσεις επισημαίνεται ο κίνδυνος καλλιέργειας εδάφους για τον οπορτουνισμό εξαιτίας κακής ιδεολογικοπολιτικής αφομοίωσης.

Πρώτα για το σοσιαλισμό. Είναι δύσκολο να ξανακερδίσουμε τη χαμένη εμπιστοσύνη στο κομμουνιστικό κίνημα, αν δε μιλήσουμε καθαρά, αλλά μασημένα, για τις αιτίες των ανατροπών. Δε βοηθάει τον κόσμο να σε εμπιστευτεί, αν εσύ δεν έχεις καθαρό λόγο, είτε επειδή δεν έχεις γνώση, είτε επειδή φοβάσαι να την πεις. Υπάρχει διάχυτα στην κοινωνία μια βαθιά στη συνείδηση χωμένη δυσπιστία και φόβος ως προς το κομμουνιστικό κίνημα. Αυτό, φυσικά, δεν οφείλεται μονάχα στον τρόπο, που κομμουνιστικά κόμματα χειρίστηκαν τα πράγματα, ιδιαίτερα αυτά που ήταν στην κυβέρνηση μέχρι το 1991. Σίγουρα, οι αντίπαλες δυνάμεις δεν άφησαν ήσυχο το κομμουνιστικό κίνημα. Αντίθετα, σε όλη την ιστορία το πολέμησαν με όλα τα μέσα, ανοιχτά και «στα μουλωχτά». Στην Ελλάδα τα τραγικά γεγονότα από τη Βάρκιζα μέχρι και την οπορτουνιστική επέλαση μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, άφησαν πληγές και δυσπιστίες ως προς τις κομματικές ηγεσίες. Κάτι υπογραφές, κάτι διαγραφές, μια ιστορία που δεν πρέπει να υποτιμούμε την επίδρασή της, γιατί έχουν χαραχτεί βαθιά μέσα στη συνείδηση με έστω αφυδατωμένες βολές μέχρι και σήμερα. Και, φυσικά, η αντικομμουνιστική προπαγάνδα τα δουλεύει.

Οσο μιλάμε - και σωστά - για την αναγκαιότητα και ρεαλιστικότητα του σοσιαλισμού, για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων η προοπτική αυτή θεωρείται ξοφλημένη. Δεν οφείλεται, βέβαια, αποκλειστικά στη διακυβέρνηση κομμουνιστικών κομμάτων, όσων ήταν στην εξουσία. Είπαμε, «οι άλλοι» κάνουν καλά τη δουλιά τους. Για πολύν κόσμο, ωστόσο, εξακολουθούμε να μην είμαστε φερέγγυοι, για διάφορους λόγους, που δεν πρέπει όμως να θρέφονται από μας μέσω μιας γενικευμένης ιδεολογικοπολιτικής ιστορικής ασάφειας. Τονίζω και πάλι ότι στην παρούσα παρέμβασή μου δεν εξετάζω τη δουλιά του αντίπαλου, αλλά τις δικές μας αδυναμίες. Ας μη φαίνεται, γι' αυτό, μονομερής η άποψή μου.

Το άλλο προβληματικό σκέλος είναι το Αντιιμπεριαλιστικό - Αντιμονοπωλιακό Δημοκρατικό Μέτωπο. Μήπως ο χαρακτήρας του δε διαποτίζει την καθημερινή δουλιά του Κόμματος, επειδή δεν έχει γίνει κατανοητός;

Δύσκολα μπορώ να πω για την ηγεσία του Κόμματος, αλλά περισσότερα μπορώ να πω για το πώς ο λόγος μας για το Μέτωπο εισπράττεται - και έπειτα διαδίδεται - από πολλά μέλη και στελέχη του Κόμματος. Το μπέρδεμα υπάρχει στη στάση απέναντι στους μικρομεσαίους αγρότες και επιχειρηματίες σε συνδυασμό με το σκέλος «αντιμονοπωλιακό» του Μετώπου. Ο αντιμονοπωλιακός αγώνας αποδείχτηκε ότι δεν είναι αυτόματα αντικαπιταλιστικός. Αντίθετα, έχει σε μεγάλο βαθμό ερμηνευτεί και μετατραπεί σε αγώνα για τη διάσωση μικρομεσαίων επιχειρήσεων, τις οποίες ο καπιταλισμός κλείνει νομοτελειακά σε μια πορεία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου και παραγωγής. Εμείς δεν πολεμάμε τις νομοτέλειες, κάτι το οποίο θα 'ταν γελοίο, αλλά οφείλουμε να τις αξιοποιήσουμε προς το συμφέρον των λαϊκών στρωμάτων, της εργατικής τάξης. Δηλαδή, δεν προσπαθούμε να καταργήσουμε τα μονοπώλια (βασική προϋπόθεση για τη σοσιαλιστική κοινωνία), αλλά θέλουμε να αλλάξουν ιδιοκτήτες, να απαλλοτριώσουμε τους μεγαλοϊδιοκτήτες και να περάσουν τα μονοπωλιακά συγκροτήματα σε λαϊκά χέρια. «Γιατί ο σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο, παρά το άμεσο βήμα προς τα μπρος, πέρα από το κρατικο-καπιταλιστικό μονοπώλιο. ΄Η με άλλα λόγια: ο σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο, παρά το κρατικο-καπιταλιστικό μονοπώλιο, που χρησιμοποιείται προς όφελος όλου του λαού και γι' αυτό το λόγο έπαψε να είναι καπιταλιστικό μονοπώλιο» (Λένιν, στο «Από τον Απρίλη στον Οκτώβρη», σελ. 162, εκδόσεις Σ.Ε., υπογράμμιση δική του). Πάντως μονοπώλιο.

Να αναγνωρίσεις σαν ιδεολογικο-οικονομικό θεμέλιο αυτή τη νομοτελειακή πορεία και ταυτόχρονα να παλέψεις να διασώσεις τα μικρομεσαία κύτταρα, από τα οποία ιστορικά αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός, αποτελεί μεγάλη αντίφαση, που οδηγεί σε νοητικό αδιέξοδο. Ιδού και η βασανιστική ερώτηση, που από το 15^ο Συνέδριο και δώθε όλο και ακούμε από πολλούς συντρόφους: πώς γίνεται να μιλάς για το σοσιαλισμό παίρνοντας μαζί σου μικρομεσαίους; Ο αντιμονοπωλιακός αγώνας μετατρέπεται στην ουσία σε αγώνα υπέρ του καπιταλισμού με την έννοια της θέλησης διατήρησης των βασικών κυττάρων, από τα οποία ιστορικά εξελίσσεται. Κεντρικό ζήτημα εδώ είναι η δημιουργία λαϊκής συλλογικής μεγαλοϊδιοκτησίας και όχι η διάσωση του μικροϊδιοκτήτη, αλλά η συνιδιοκτησία σε μεγάλα συγκροτήματα. Και για να αποφύγω κάθε παρεξήγηση: Συμφωνώ με τη συγκρότηση ενός αγωνιστικού πόλου, με τη συμμαχία της εργατικής τάξης με τα μικρομεσαία στρώματα, που προσχωρούν σε ραγδαίους ρυθμούς στις στρατιές των ανέργων. Σίγουρα είναι επιτακτική ανάγκη η δυναμική προσέλκυσή τους στις γραμμές του Μετώπου για να μάθουν από μας ότι τους κλείνει το σύστημα, που οι ίδιοι βοηθούν με την ψήφο τους να κρατηθεί γερά στην εξουσία. Εχω, όμως, την εντύπωση ότι το θέμα αυτό δεν έχει αποκρυσταλλωθεί καλά. Παρακολουθώντας το «Ρ» και τα άλλα μέσα μας, αλλά και από συζητήσεις με συντρόφους, διαπιστώνω ότι ξεγλιστράμε συχνά στην «κλάψα για τον καημένο το μικρό», σε ουτοπικούς συναισθηματισμούς δηλαδή, σε μια νοσταλγία ουσιαστικά - συνειδητά και μη - προς προκαπιταλιστικά στάδια παραγωγής της αγροτικής οικονομίας.

Δεν είναι απόλυτο ότι η κυβερνητική πολιτική είναι αντιαγροτική. Κάποιοι αγρότες - επιχειρηματίες μεγάλωσαν και πλούτισαν με το κλείσιμο άλλων. Σε αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες έχει συμβεί το κράτος να επιβάλει το κλείσιμο αγροτικών εκμεταλλεύσεων κάτω από κάποιο συγκεκριμένο μέγεθος για να κάνουν τον αγροτικό τομέα συγκεντροποιημένο και ικανό στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, τον καπιταλιστικό βέβαια, και με επιτυχία για τον εαυτό τους, αλλά φυσικά πνίγοντας την αγροτική οικονομία άλλων χωρών. Ομως, στις σημερινές ελληνικές συνθήκες της μεσαίας και εξαρτημένης καπιταλιστικής ανάπτυξης το κλείσιμο σημαίνει χτύπημα στις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας στην ύπαιθρο και μ' αυτή την έννοια, μάλιστα, μιλάμε για αντιαγροτική πολιτική.

Αννεκε Ιωαννάτου