Σε μια περίοδο έντονων κινητοποιήσεων καθηγητών, μαθητών, γονιών για ουσιαστική εκπαίδευση - σε αντίθεση με τις κυβερνητικές επιλογές και τις κοινοτικές προσταγές - κέντρισμα για το σπουδαίο αυτό αγωνιστικό κεφάλαιο έδωσε το θαυμάσιο βιβλίο του Δημήτρη Στολίδη: "Οι καταβολές μας - σελίδες του αγώνα - έκδοση "Τυποεκδοτική" - Σχέδιο εξωφύλλου από ξυλόγλυπτο έργο του Παντελή Μανταλόβα".

Αλλοι ικανοί συνάδελφοι θα ασχοληθούν ασφαλώς με το έργο αυτό, που είναι γεμάτο από μνήμες αγώνων. Από την πλευρά, όμως, αυτού του χρονικογραφήματος, εκείνα που κατέχουν, μεταξύ των άλλων, υψηλή αξία μέσα στην τρέχουσα συγκυρία των αγωνιστικών κινητοποιήσεων για την Παιδεία, είναι τα κεφάλαια που αναφέρονται στην έντονη μορφωτική - εκπαιδευτική δραστηριότητα, που ανέπτυξαν οι κομμουνιστές αγωνιστές, έγκλειστοι καθώς ήταν, στα στρατόπεδα του θανάτου, στα κολαστήρια, στις φυλακές και τα άνυδρα ξερονήσια, της πείνας, της δίψας, της ύπουλης εξόντωσης.

Το "κρυφό σχολειό", πίσω από τα κάγκελα, συναντούσε την έντονη τρομοκρατική αντιμετώπιση. Ερευνες, διώξεις, απειλές, βασανιστήρια, καταστροφή βιβλίων, χαρτιού, μολυβιών. Γιατί, όπως έλεγε ωμά ένας αγροίκος δεσμοφύλακας, που αναφέρεται στο βιβλίο του Δ. Στολίδη: "Σας ταϊζουν, σας ποτίζουν (;), για να βγείτε όλοι δάσκαλοι, και άντε να σας κάνουμε καλά, όταν βγείτε από δω μέσα...".