Οι βομβαρδισμοί των ιμπεριαλιστών ενάντια στη Γιουγκοσλαβία μπορεί να σταμάτησαν, αλλά οι πληγές που άνοιξαν στο λαό της πολύπαθης χώρας εξακολουθούν να αιμορραγούν. Ζωντανή απόδειξη τα 12 παιδιά με ψυχολογικές διαταραχές, που έφτασαν προχτές βράδυ από το Βελιγράδι και σήμερα βρίσκονται στη Λέρο, ύστερα από πρόσκληση του δήμου, του Κρατικού Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων και της Ενωσης Υπαλλήλων του νησιού, αλλά και της Νομαρχίας Δωδεκανήσου, για 15ήμερες διακοπές. Τα παιδιά αυτά, από τα πιο τραγικά θύματα του πολέμου, προέρχονται από φτωχές οικογένειες, φτωχές που ο πόλεμος τις έκανε φτωχότερες και γι' αυτό οι γονείς τους με ιδιαίτερη χαρά αποδέχτηκαν την πρόσκληση των παραπάνω φορέων. Τα 12 παιδιά συνοδεύουν η παιδοψυχίατρος Σμίλκα Πόποβιτς Ντέουσιτς και η νευροψυχίατρος Οριβέρα Αλεξίτς,του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας του Βελιγραδίου.

Οι επιπτώσεις των βομβαρδισμών στην ψυχική υγεία των κατοίκων της Γιουγκοσλαβίας είναι άλλη μια τραγική συνέπεια του πολέμου. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας της Γιουγκοσλαβίας, που έγινε εν μέσω του πολέμου, το 60-70% του πληθυσμού παρουσίαζε αγχώδεις αντιδράσεις, με πιο ευάλωτα τα παιδιά. "Ολοι ήμασταν σαν λαός γεμάτοι ελπίδα. Τώρα όμως δεν ισχύει το ίδιο. Ετσι αν μας ξεφεύγει λίγη χαρά είναι σαν άμυνα σ' αυτό που συμβαίνει. Ολο το έθνος μας ζει σε ένα μόνιμο στρες και μια μόνιμη κατάθλιψη",μας είπε η Σμίλκα Πόποβιτς Ντέουσιτς,δείχνοντας έτσι το μέγεθος του προβλήματος. Οσους δε σκότωσαν οι πολεμοκάπηλοι ιμπεριαλιστές, φρόντισαν να τους χαράξουν πολύ βαθιές πληγές.

Συναντήσαμε τις δύο συνοδούς των παιδιών προχτές βράδυ σε ξενοδοχείο της Αθήνας όπου διανυκτέρευσαν. Μας υποδέχτηκαν με ένα πλατύ χαμόγελο, ανάλογο της ευγένειας του λαού τους και της φιλίας που συνδέει τις δύο χώρες. Στη διάρκεια του πολέμου άλλωστε, όπως μας είπαν, δέχτηκαν την πιο σημαντική βοήθεια από τους Ελληνες, ενώ σημείωσαν με έμφαση την ανθρώπινη παρουσία και κατανόηση των συναδέλφων τους γιατρών από την ΕΙΝΑΠ, τη Θεραπευτική Κοινότητα "18 Ανω" και άλλους φορείς.

"Οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών ξεκίνησαν εδώ και 10 χρόνια, από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Κροατία και τη Βοσνία" μας είπε η κ. Ντέουσιτς. "Ηταν μια περίοδος "δαιμονοποίησης" που κορυφώθηκε από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ. Είχε προηγηθεί μια μεγάλη περίοδος απειλών πως κάτι τρομερό θα γίνει. Οι κυρώσεις γίνονταν όλο και πιο ασφυκτικές, αλλά κανείς δεν πίστευε πως στις αρχές του 21ου αιώνα θα συμβεί κάτι τέτοιο. Χρησιμοποίησαν τις βόμβες για να τιμωρήσουν ολόκληρο το έθνος και την ίδια στιγμή μιλούσαν για ανθρωπιστική επέμβαση".

Λίγο πριν αρχίσει η επίθεση στην περιοχή της Γιουγκοσλαβίας, επισήμαναν, βρίσκονταν ήδη 800.000 πρόσφυγες οι περισσότεροι παιδιά, έφηβοι και γέροντες. Κατηγορίες εξαιρετικά ευαίσθητες στις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον.

Οι αεροπορικές επιθέσεις είχαν άμεσες επιπτώσεις στα παιδιά αφού αυτά δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία. Εγιναν ξαφνικά και οι γονείς δεν ήξεραν πώς να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση. Δεν υπήρχε σχεδιασμός και τα παιδιά έβλεπαν τις καταστροφές, τους τραυματίες, άκουγαν τους τρομερούς ήχους των σειρήνων και την ίδια στιγμή έπρεπε να τρέχουν στα καταφύγια. Αποτέλεσμα ήταν τα παιδιά να παρουσιάσουν καταστάσεις πανικού, διαταραχές ύπνου, έλλειψη διάθεσης για τροφή, να μην μπορούν να αποχωριστούν τη μητέρα τους. Και αυτά ήταν οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις που γίνονταν εμφανείς. Επιπλέον δεν έλειψαν και οι ψυχοσωματικές διαταραχές, όπως η εμφάνιση άσθματος εξαιτίας του συνωστισμού στα καταφύγια. Πολλές μάνες έχασαν το γάλα τους και πολλές έγκυες γυναίκες, μέσα σε αυτή την κατάσταση, απέβαλαν. Την ίδια στιγμή επειδή δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα πολλά πρόωρα νεογνά πέθαναν, αφού δε λειτουργούσαν οι ειδικές μονάδες στα νοσοκομεία.

Ανάλογες βέβαια ήταν και οι επιπτώσεις στην υγεία και του υπόλοιπου πληθυσμού. Δεν έλειψαν μάλιστα τα περιστατικά ενηλίκων που έπαθαν επιληψία εξαιτίας της έλλειψης φαρμάκων ή οδηγήθηκαν στον αλκοολισμό.

Τα τεκταινόμενα στη Γιουγκοσλαβία τα 10 τελευταία χρόνια και οι χιλιάδες πρόσφυγες που προέκυψαν, οδήγησαν τις υπηρεσίες υγείας στη δημιουργία ενός οργανωμένου δικτύου παροχής υπηρεσιών υγείας, που με κινητές μονάδες επιστημονικό προσωπικό επισκεπτόταν τον πληθυσμό ή του παρείχε συμβουλές μέσω συμβουλευτικών σταθμών. Σε ερώτησή μας "τι ζητούσαν συνήθως οι γονείς από τους παιδοψυχιάτρους", η απάντηση από την κ. Ντέουσιτς ήταν αφοπλιστική: "Οι μητέρες μάς ρωτούσαν πώς να πουν στα παιδιά τους πως ο πατέρας σκοτώθηκε στον πόλεμο"...

Στο μυαλό τους έρχονται εικόνες του πολέμου. Τα σημάδια του τα είδαν άλλη μια φορά λίγες ώρες πριν, στο ταξίδι από το Βελιγράδι για την Ελλάδα. "Κλονιστήκαμε για μια ακόμη φορά. Παντού καταστροφή. Σπίτια, νοσοκομεία, γέφυρες, δρόμοι... Μάθαμε πως ανάμεσα στους πιλότους ήταν και γυναίκες. Δεν μπορεί να συλλάβει ο νους μας πώς ένας φυσιολογικός άνθρωπος μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο...".

"Πόσος καιρός θα χρειαστεί για να ξαναβρούν την ψυχική τους ισορροπία τα παιδιά;" ρωτήσαμε τις δύο γιατρούς, αλλά η απάντηση δεν μπορούσε να είναι συγκεκριμένη. "Σήμερα - μας είπαν - είναι ορατές μόνο οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις σε κάποια παιδιά, όπως κατάθλιψη, άγχος, σύνδρομο μετατραυματικού στρες. Τον ακριβή αριθμό των παιδιών που υπέστησαν ψυχικά τραύματα δεν μπορούμε να τον ξέρουμε, όπως και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που μπορεί να εμφανιστούν αργότερα".

"Κι ενώ ολόκληρος ο γιουγκοσλαβικός λαός δίνει τη μάχη της ανασυγκρότησης της ζωής του, ενώ οι γιατροί παλεύουν να θεραπεύσουν τα τραύματα σωματικά και ψυχικά, το έθνος μας εξακολουθεί να τιμωρείται", τονίζει η κ. Ντέουσιτς. "Το εμπόριο έχει διακοπεί και μας έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα να επικοινωνούμε με συναδέλφους μας και να θεραπεύουμε τους ασθενείς μας με τα πιο κατάλληλα μέσα. Εμείς σαν γιατροί κάνουμε ό,τι μπορούμε, αλλά δεν έχουμε φάρμακα. Για παράδειγμα οι ψυχικά ασθενείς στη Γιουγκοσλαβία στερούνται τα νέα νευροληπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται διεθνώς, αφού η κατεστραμμένη πλέον οικονομία της χώρας δεν μπορεί να ανταποκριθεί και σε αυτή τη δαπάνη".

Την περασμένη Δευτέρα τα σχολεία στη Γιουγκοσλαβία, που ήταν κλειστά από τις 24 του περασμένου Μάρτη, άνοιξαν και πάλι. Τα περισσότερα όμως είναι κατεστραμμένα. Ο χειμώνας έρχεται και φέτος θα είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί η θέρμανση. Οι δύο Γιουγκοσλάβες παιδοψυχίατροι όμως, παρά την αγωνία στο βλέμμα τους, δεν κρύβουν την απόφασή τους να παλέψουν για να δώσουν, μαζί με τους δασκάλους, ό,τι καλύτερο στα παιδιά. "Ολοι είχαμε το ίδιο στρες, αλλά τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα. Θα δουλέψουμε πολύ πάνω σ' αυτό", μας λένε.

Στα πλαίσια της φιλοξενίας αυτής, αλλά και με δεδομένη την ευαισθησία του λαού της Λέρου σε ζητήματα ψυχικής υγείας και κοινωνικού αποκλεισμού, την Παρασκευή 10 Σεπτέμβρη η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δωδεκανήσου διοργανώνει στη Λέρο ημερίδα με θέμα "Πόλεμος και ψυχική υγεία". Στην ημερίδα θα πάρουν μέρος οι Γιουγκοσλάβοι λειτουργοί Ψυχικής Υγείας, Ελληνες συνάδελφοί τους, εκπρόσωποι της οργάνωσης "Γιατροί χωρίς σύνορα", εκπρόσωποι της Ελληνοσερβικής Φιλίας, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι κλπ.