Ανάμεσά τους, μεγάλος αριθμός καταδικασθέντων δεκάδες φορές σε θάνατο, που ζούσαν το μαρτύριο του θανατοποινίτη μέχρι τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από την καταδίκη, οπότε καταργούνταν η εκτέλεση της ποινής. Σε μια μικρή ακτίνα κρατούνταν και ποινικοί κρατούμενοι, για τους οποίους η επαφή με τους πολιτικούς κρατούμενους υπήρξε το καλύτερο σύστημα σωφρονισμού. Με τους αγώνες των πολιτικών κρατουμένων βελτιώνονταν οι συνθήκες κράτησης και διαβίωσης των ποινικών κι αργότερα οργάνωναν κι οι ίδιοι αποχές και άλλες αγωνιστικές διεκδικήσεις.

«Οι φυλακές του Ιτζεδίν ήταν τόπος μαρτυρίου, όπως και όλα τα άλλα κάτεργα της χώρας», επισημαίνει ο Λ. Ηλιάκης και καταγράφει «στενότητα χώρου διαμονής, σάπια τρόφιμα και συσσίτιο πείνας, στερήσεις επισκεπτηρίου ακόμα και αλληλογραφίας, περιορισμένη ποσότητα νερού, εκβιασμοί, απειλές, κλείσιμο στα πειθαρχεία, απειλή για παραπομπή σε δίκη για δήθεν παράνομη κομμουνιστική δράση μέσα στις φυλακές».

Η διαφορά που υπήρχε από άλλες φυλακές ήταν ότι δεν υπήρξαν περιπτώσεις βασανιστηρίων και άγριων ξυλοδαρμών, ούτε μαζικές εκτελέσεις (εκτός των πέντε εκτελέσεων που έγιναν όλα τα χρόνια, τέσσερις μαζί και μια χωριστά). «Η ιδιαιτερότητα αυτή - τονίζει ο Λ. Ηλιάκης - οφείλονταν σε ένα βαθμό στο γενικότερο δημοκρατικό περιβάλλον του νομού και στο γεγονός ότι στις φυλακές αυτές κρατούνταν μεγάλος αριθμός Χανιωτών πολιτικών κρατουμένων και άλλων Κρητικών, αρκετοί από τους οποίους κατάγονταν από οικογένειες φιλελευθέρων.

Για το λόγο αυτό, στις πιέσεις που ασκούνταν από την πλευρά της κυβέρνησης προς το διευθυντή των φυλακών Κώστακα, για να επιβάλλει όπως και στις άλλες φυλακές άγριο τρομοκρατικό καθεστώς, εκείνος απαντούσε ότι αδυνατούσε να πράξει τούτο όσο καιρό στο Ιτζεδίν θα κρατούνταν Χανιώτες πολιτικοί κρατούμενοι.

Και η ξενοκίνητη αντιδραστική κυβέρνηση δεν άργησε να αποφασίσει: σε λίγες μέρες στέλνει στη διεύθυνση των φυλακών την απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη μεταγωγή όλων των Κρητικών σε άλλες φυλακές της χώρας. Εκείνοι ετοίμασαν τις αποσκευές τους, μπήκαν στις κλούβες της αστυνομίας και μεταφέρθηκαν στη Σούδα για την επιβίβασή τους στο πλοίο της γραμμής. Βγαίνοντας από το προαύλιο της φυλακής, ο κρατούμενος Ιλαρίων Ζουγκαράκης ζήτησε άδεια και έκανε ένα τηλεφώνημα στον αδερφό του. Αυτό το λάθος της Υπηρεσίας, αν δεν ήταν και σκόπιμο, τα ανέτρεψε όλα. Με τηλεφώνημα ειδοποιήθηκε και κινητοποιήθηκε η ομάδα των συγγενών των πολιτικών κρατουμένων και με τα έντονα διαβήματά τους στο Γενικό Διοικητή Κρήτης, στους φιλελεύθερους βουλευτές και άλλους παράγοντες αναβλήθηκε η εντολή της μεταγωγής. Το πλοίο της γραμμής διατάχτηκε να επιστρέψει από τη μέση του λιμανιού της Σούδας. Οι κρατούμενοι επέστρεψαν στις φυλακές, όπου με χειροκροτήματα και αγκαλιές τους υποδέχτηκαν οι συγκρατούμενοί τους. Η απρόσμενη αυτή επιτυχία των συγγενών των κρατουμένων συνέβαλε σε αρκετό βαθμό στη βελτίωση των γενικότερων συνθηκών κράτησής τους».

Οι αγωνιστές πρώην κρατούμενοι του Ιτζεδίν, αναφέρθηκαν πολλές φορές και με τα καλύτερα λόγια στη συνεισφορά της ομάδας των συγγενών όσων κρατούνταν εκεί, ιδιαίτερα στον τομέα της διατροφής, της πληροφόρησης και της διεκδίκησης λύσης διαφόρων προβλημάτων. Ο Λ. Ηλιάκης είπε χαρακτηριστικά, ανάμεσα στα χειροκροτήματα του κόσμου: «Οι συγγενείς των κρατουμένων, ανάμεσά τους η Τσιχλάκη Κατίνα, Νεονάκη Μαριάνθη, Νεονάκη Αφροδίτη, Μαρκάκη, Βολουδάκη, Τζούκαρη, Πιθαρούδη, Κατσούλη και άλλες, αποτελούσαν διαμορφωμένη ομάδα με στενούς αγωνιστικούς δεσμούς που άντεχαν στο κλίμα της πρωτόγνωρης, βαριάς τρομοκρατίας και σ' ένα βαθμό, κάλυπταν την έλλειψη οργανωμένης κομματικής δύναμης. Δεδομένου, ότι το 1949 με '50, στην πόλη των Χανίων δεν υπήρχαν τρία των αριθμό άτομα, για να αποτελούν οργανωμένο κομματικό πυρήνα. Ηταν η περίοδος, όπου οι ομάδες παρακρατικών, αλλά και αστυνομικών τρομοκρατών μετέφεραν στην πόλη και έθεταν σε κοινή θέα τα σώματα και τα κομμένα κεφάλια των ανδρών του Δημοκρατικού Στρατού.

Παρά το αυστηρό καθεστώς κράτησης, των πολυπληθών απαγορεύσεων η ομάδα των πολιτικών κρατουμένων, εκμεταλλευόμενη τις νόμιμες παραχωρήσεις, αλλά και τις παράνομες μορφές δράσης, επιτέλεσε πολύ σοβαρό έργο στον τομέα της μορφωτικής, πολιτιστικής, ιδεολογικής και ηθικής διαπαιδαγώγησης ιδιαίτερα των νέων παιδιών. Αρχικά, μόνο το ένα δέκατο των πολιτικών κρατουμένων είχε επιστημονική ή γυμνασιακή μόρφωση ενώ η συντριπτική πλειοψηφία είχε τελειώσει - μισοτελειώσει το δημοτικό σχολείο. Αρκετοί ηλικιωμένοι ήταν τελείως αγράμματοι. Το ίδιο κι οι ποινικοί κρατούμενοι, που είχαν ζητήσει να μένουν μαζί με τους πολιτικούς και έμαθαν όλοι να γράφουν και να διαβάζουν.

«Γίνονταν πραγματικά μαθήματα και μας κυνηγούσαν γιατί ήταν στην αρχή παράνομα» μαρτυρά ένα παλιός αγωνιστής και μας εξηγεί: «κλείσανε εδώ απέναντι στον "αράπη" - ήταν το πειθαρχείο - τον Ηλία Σταυρουλάκη, ο οποίος μόλις βγήκε από τη φυλακή πήγε στη Γαλλία κι έγινε καθηγητής πανεπιστημίου. Τον έκλεισαν εκεί και τον κούρεψαν γιατί έκανε μάθημα σε αγράμματους. Αυτοί ήτανε!»

Η ομάδα οργάνωσε μικρές βιβλιοθήκες σε κάθε θάλαμο και κάθε τόσο γίνονταν ανταλλαγή βιβλίων. Οργανώθηκαν μαθήματα Δημοτικού αλλά και εύκολα μαθήματα Γυμνασίου. Τα βράδια στους θαλάμους με τσίλιες πραγματοποιούνταν διαλέξεις, φιλολογικές βραδιές, θεατρικά και εύθυμες ψυχαγωγικές βραδιές και μετά την τήρηση της απόλυτης ησυχίας όλοι το έριχναν στο διάβασμα. Την ημέρα και τα απογεύματα: αθλητικές εκδηλώσεις, ποδόσφαιρο, βόλεϊ, πινγκ - πονγκ, αθλοπαιδιές και άλλα. Το πρωί σουηδική γυμναστική. Οργανώθηκαν εκδηλώσεις σε εθνικές και θρησκευτικές γιορτές με θεατρικά έργα σκετς και απαγγελίες ποιημάτων. Μάλιστα, για πρώτη φορά γιορτάστηκε εκεί, από τους πολιτικούς κρατούμενους η μάχη της Κρήτης. Στην αρχική άρνηση του Διοικητή να επιτρέψει τη γιορτή, οι κρατούμενοι ανταπάντησαν ότι μια μέρα, αυτή η επέτειος θα γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα!

Παιδιά του Δημοτικού έμαθαν να απαγγέλλουν ποιήματα, να αποδίδουν λογοτεχνικά κείμενα, να παίζουν θέατρο. Στις αντιστασιακές και κομματικές επετείους - πάντα με προφύλαξη - παρουσιάζονταν προγράμματα με πατριωτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο.

Στον τομέα της συμβίωσης της μικρής κοινωνίας και η ηθική διαπαιδαγώγηση ήταν ανεπτυγμένη στον ανώτερο βαθμό. Ο,τι είχε ο καθένας το μοιράζονταν με τους συγκρατούμενούς του. Η αλληλεγγύη, η συμπαράσταση σε οποιοδήποτε πρόβλημα, η ανθρωπιά ήταν στοιχεία ιδιαίτερα ανεπτυγμένα, που συνέβαλαν ώστε οι κρατούμενοι αγωνιστές να αντέξουν, να στέκονται πάντα με το κεφάλι ψηλά.