Η διαπίστωση αυτή μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε το σημαντικό ετούτο πρόβλημα της σχέσης άμεσα στην κοινωνιολογική γνώση και στην κοινωνική ιδεολογία.

Σε όλες τις κοινωνίες σε κάθε καιρό και τόπο υπάρχει μια κοινωνική ιδεολογία. Κοινωνική ιδεολογία είνε το σύνολο των στοχασμών που έχουν οι άνθρωποι απάνω στην κοινωνική ζωή. Η κοινωνική ιδεολογία είνε ένα μέρος από τη γενική κοσμοθεωρία των ανθρώπων σε κάθε τόπο και σε κάθε εποχή, από τις πρωτόγονες κοινωνίες ως τις σημερινές τις πιο πολιτισμένες. Η επικρατέστερη μορφή και της γενικής κοσμοθεωρίας και της κοινωνικής ιδεολογίας ως σήμερα η θρησκευτική. Η θρησκεία δεν είνε μόνο η σχέση του ανθρώπου προς τις υπερκόσμιες και θείες δυνάμεις, με οποιαδήποτε ονόματα και τις οποιεσδήποτε μορφές, δεν είνε μόνο η εξάρτησή του, η ανάταση, η καταφυγή του σ' αυτές και η απολύτρωσή του από τα δεινά, τους φόβους και τις αγωνίες της επίγειας ζωής και αναζήτηση της σωτηρίας, της ευτυχίας και της αιώνιας μακαριότητας και γαλήνης στους κόλπους της θεότητας. Η θρησκεία δίνει πάντα απάντηση, κάποιαν απάντηση και στα κοσμικά και στα κοινωνικά απορήματα, δίνει μια λύση στο μυστήριο που περιτυλίγει τον άνθρωπο και ικανοποιεί το θυμικό του. Η θρησκεία, σε όλα της τα στάδια, είνε πάντα και μια κοσμοθεωρία και βιοθεωρία, από την πιο πρωτόγονη μορφή ως τις μονοθεϊστικές θρησκείες.

Στις κοινωνίες, που ζουν ολοκληρωτικά κάτω από τη ιδεολογική σκέπη μιας θρησκείας, υπάρχει ταυτότητα μέσα στη γνώση και την κοινωνική ιδεολογία, υπάρχει ιδεολογική ενότητα.

Η κοινωνική όμως διαφοροποίηση δημιουργεί παραπέρα την ιδεολογική διάσπαση, που παίρνει πάλι ή καθαρά θρησκευτικές μορφές, διάφορες θρησκευτικές τάσεις, αιρέσεις, νέες θρησκείες, αντιδιαστολή της «λαϊκής» θρησκείας με τη θρησκεία των ανώτερων στρωμάτων, ή νέες γνωστικές μορφές, όπως είνε η φιλοσοφία και η επιστήμη. Οταν δημιουργηθούνε τέτοιες διαφοροποιήσεις και διασπάσεις τότε πια η γενική κοσμοθεωρία και η κοινωνική ιδεολογία δεν παρουσιάζουν ενότητα. Κάθε κοινωνική τάξη, κάθε ομάδα μέσα στις κοινωνικές τάξεις, έχει την κοσμοθεωρία της και την κοινωνική ιδεολογία της.

Και τότες παρουσιάζεται και δυναμώνει και τούτο το φαινόμενο: η ανώτατη γνώση, είτε θρησκευτική, είτε φιλοσοφική, είτε επιστημονική, που είνε πάντα το θεμέλιο και η αφετηρία για τη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας και της κοινωνικής ιδεολογίας, γίνεται προνόμιο των λίγων.

Και έχουμε μια βασική αντιδιαστολή ανάμεσα στις ιδεολογικές ολιγαρχίες και στην ιδεολογία του πλήθους, της μάζας του λαού. Το «φιλοσοφικό», το «επιστημονικό» είνε άλλη κατηγορία γνώσης από το «λαϊκό».

Μόνο η θρησκεία κατόρθωσεν ως τώρα να δημιουργήσει σε ορισμένους καιρούς πλέριαν ενότητα κοσμοθεωρητική και ιδεολογική. Και μπορεί να πει κανένας, πως οι μεγάλες θρησκείες, ο χριστιανισμός, ο βουδισμός, ο μουσουλμανισμός, εδημιούργησαν, κάτω από ορισμένες κοινωνικές συνθήκες, ένα είδος δημοκρατία κοσμοθεωρητική και ιδεολογική, ενώ η φιλοσοφία και η επιστήμη έμειναν σ' όλους τους καιρούς και σ' όλους τους τόπους προνόμιο των λίγων, δεν κατόρθωσαν ποτέ να δημοκρατοποιήσουν το περιεχόμενό τους.

Η φιλοσοφία και η επιστήμη έδειξαν ως τώρα μιαν απόλυτη αριστοκρατικότητα και αντίθετα προς την αυτοπεποίθηση για την υπεροχή της αλήθειας που κατέχουν, έδειξαν μιαν ολιγοπιστία για την ικανότητα αυτής της αλήθειας να καταχτήσει τα πλήθη, ή για την ικανότητα του πλήθους να υψωθεί ως την αλήθεια. Οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες έδειξαν ως τώρα στη μέγιστη πλειονοψηφία τους την ψυχολογική ροπή των μυστηριακών ομάδων, των «θιάσων» και η έννοια του «βέβηλου» υφίσταται στη συνείδηση ενός Καντ, όπως και στη συνείδηση ενός αρχαίου μύστη της Ορφικής μυστηριακής γνώσης. «Εκάς οι βέβηλοι», στέκεται γραμμένο ως τώρα στην προμετωπίδα και της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Η φιλοσοφία και η επιστήμη στάθηκαν στη διάθεσή τους απέναντι στο πλήθος, απέναντι στην ίδια την ανθρωπότητα που θέλουν να εξυπηρετήσουνε, κατ' εξοχήν ολιγαρχικές και αντιλαϊκές. Και φυσικά μια τέτοια στάση και μια τέτοια διάθεση, που και αυτή βέβαια πηγάζει από αίτια κοινωνικά, δεν είνε προορισμένη να διαλύσει και διαφωτίσει το ιδεολογικό χάος, οπού μέσα του παραδέρνουνε σήμερα οι μεγάλες μάζες των «πολιτισμένων» λαών και μέσα στις μάζες αυτές δεν είνε βέβαια μόνο το προλεταριάτο και η αγροτιά, παρά και οι μικροαστοί και μεσαίοι αστοί και οι μεγαλομπουρζουάδες. Ολοι αυτοί είνε λίγο -πολύ το «βέβηλο πλήθος».

Οι κοινωνίες των «πολιτισμένων» λαών παρουσιάζουν ένα απερίγραπτο ιδεολογικό θέαμα από κουρέλια ιδεολογιών συρραμμένα σε πολύχρωμες αρλεκίνικες φορεσιές. Κουρέλια από θρησκευτικές ιδεολογίες, από επιστημονικές γνώσες, από κοσμοθεωρητικές και κοινωνικοϊδεολογικές αποχρώσεις κάθε λογής. Και υποκρισία και ψευτιά και απιστία. Ενα οικτρό θέαμα αποσύνθεσης πνεματικής, που είνε αποτέλεσμα από την κοινωνικήν, αποσύνθεση του αστικού κόσμου και από τις ποικιλότατες αντιθέσεις που έχουνε γεννηθεί μέσα στους κόλπους της καπιταλιστικής οικονομίας.

Αύριο: Η Σοσιαλιστική Ιδεολογία