Γρηγοριάδης Κώστας

• Οι «γκρίζες ζώνες» και τα αντίστοιχα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που περιλαμβάνονται σ' αυτές (σύνολο περίπου 150).
• Η απαίτηση για αποστρατικοποίηση των νησιών μας στο Ανατολικό Αιγαίο.
• Το θέμα του εναέριου χώρου (εμείς ορίζουμε δέκα μίλια πλάτος ζώνης ενώ οι Τούρκοι και Αμερικανοί και άλλοι «σύμμαχοι» στο ΝΑΤΟ μάς γράφουν κανονικά και αναγνωρίζουν τα έξι μίλια).
• Οι έμπρακτες αμφισβητήσεις του FIR Αθηνών (Flight Information Regions).
• Τα ζητήματα «έρευνας και διάσωσης» (εξαιτίας των σοβαρών παραλείψεων της κυβέρνησής του, που ενίσχυσαν τις θέσεις των Τούρκων).

Εάν κανείς σκύψει στο χάρτη και σημειώσει αυτές τις διεκδικήσεις, όπως και τις «παραβάσεις» και «παραβιάσεις»¹ που κάθε μέρα συμβαίνουν, θα διαπιστώσει πως, από το 1973 (κυρίως) μέχρι σήμερα οι προκλήσεις κλπ. αφορούν σχεδόν αποκλειστικά το Ανατολικό Αιγαίο από τον 25^ο παράλληλο και πέρα.

Οι Τούρκοι θέλουν το μισό Αιγαίο. Δεν το κρύβουν. Το γράφουν σε νόμους που ψηφίζουν, σε NOTAM που εκδίδουν, σε χάρτες που δημοσιεύουν, σε δηλώσεις, σε έγγραφα επίσημα και ανεπίσημα και με κάθε δυνατό τρόπο. Είναι, λένε, ο ζωτικός τους χώρος και τον θέλουν να «αναπνέει» η χώρα τους.

Επειδή τα θέματα του Αιγαίου αλληλεξαρτώνται και όποιο από αυτά λυθεί θα επηρεάσει και τα υπόλοιπα ως ντόμινο, έχει μεγάλη σημασία ποια λύση θα δοθεί στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. Αρκεί να σημειώσουμε πως, εάν το εύρος των χωρικών μας υδάτων ήταν δώδεκα αντί έξι μίλια που είναι τώρα, ουσιαστικό θέμα υφαλοκρηπίδας δε θα υπήρχε. Διότι, θα εκαλύπτετο αυτή κατά 90% και από 36% που κατέχει σήμερα η Ελλάδα στη θάλασσα, άρα και στον υποθαλάσσιο χώρο, θα έφτανε στο 64% του Αιγαίου. Ενώ η Τουρκία, εάν πήγαινε στα 12 μίλια από τα 6, θα αύξανε μόνον κατά 1% το ποσοστό της, φτάνοντας στο 10% συνολικά. Είναι από τα βασικά επιχειρήματα της Τουρκίας.

Ας δούμε όμως πώς διαμορφώθηκε σταδιακά το θέμα της υφαλοκρηπίδας.

Με τον όρο «υφαλοκρηπίδα» αρχικά και γεωλογικά χαρακτηριζόταν το υπέδαφος και έδαφος του πυθμένα των θαλασσών μέχρις εκεί που αρχίζουν τα μεγάλα βάθη. Και εκεί υπάρχει πλούτος ορυκτός στον οποίο όλα τα κράτη της Γης προσβλέπουν.

Οταν η εξέλιξη της τεχνολογίας επέτρεψε την εκμετάλλευση σε όλο και μεγαλύτερο βάθος, τότε και η πίεση για ακριβή προσδιορισμό και νομική οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αυξήθηκε. Ετσι από το 1958 με τη Σύμβαση της Γενεύης αρχίζουν οι προσπάθειες για μορφοποίηση του θέματος. Τελικά, το 1982 με τη νέα Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Μοντέγκο Μπέι (που κωδικοποιήθηκε ως Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας το Νοέμβρη του 1994 και επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 1995) προσδιορίζεται ως ανώτατο εύρος της υφαλοκρηπίδας τα 200 μίλια από την αιγιαλίτιδα ζώνη. Στο Αιγαίο δεν έχει επιπτώσεις αφού, τόσο η έκτασή του όσο και τα βάθη δεν είναι μεγάλα.

Την 1^η Νοεμβρίου 1973 η τουρκική κυβέρνηση δημοσιεύει στην εφημερίδα της απόφαση και χάρτη όπου προσδιορίζει περιοχές στο Αιγαίο, και τα εκχωρεί στην κρατική εταιρία πετρελαίων ΤΡΑΟ με άδεια για έρευνα και εκμετάλλευση. Με την απόφαση χαρακτήριζαν ως τουρκική υφαλοκρηπίδα έκταση ένδεκα χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων (το μισό περίπου βόρειο Αιγαίο). Λίγο μετά τον Ιούνιο του 1974 και τέλος δύο μέρες πριν την εισβολή στην Κύπρο, χαρακτηρίζει ως δικές της και τις υπόλοιπες εκτάσεις του βυθού του Ανατολικού Αιγαίου μέχρι και τα Δωδεκάνησα.

Η ένταση μεταξύ των δύο χωρών κλιμακώνεται και οι κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη με κοινό παρονομαστή τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να επιβάλουν το μεσολαβητικό τους ρόλο. Πρώτα βγαίνει στο Αιγαίο το τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος «Τσανταρλί» στις 29 Μάη 1974 (επέτειος άλωσης της Κωνσταντινούπολης). Αργότερα, τον Ιούλη - Αύγουστο του 1976 το «Χόρα» ή «Σισμίκ» και μετά το «Πιρί-Ρέις»². Κάθε φορά τα «ερευνητικά» τουρκικά σκάφη συνοδεύονται από πολεμικά πλοία και κάθε φορά ο ελληνικός στόλος βρίσκεται στο Αιγαίο. Οι δύο χώρες φτάνουν στα πρόθυρα πολέμου. Στα ενδιάμεσα αυτών των κρίσεων η Τουρκία εισβάλει στην Κύπρο με αφορμή το χουντικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Η υφαλοκρηπίδα προς στιγμήν ξεχνιέται αλλά το 1976 η κρίση κορυφώνεται.

Οι θέσεις των δύο χωρών διαφέρουν ριζικά για το θέμα, γι' αυτό και εκφράζεται έντονος σκεπτικισμός για την αισιοδοξία του πρωθυπουργού μας, όσον αφορά τη λύση του τόσο εύκολα μέσα στο 2003.

- Το θέμα της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας είναι «πολιτικό» και όχι τόσο «νομικό ή τεχνικό». Η διανομή της πρέπει να γίνει σύμφωνα με την αρχή της «ευθυδικίας ή ευθυκρισίας» (της δίκαιης και ορθής κρίσης) γιατί δεν είναι δίκαιο «να παίρνει ο ένας πολλά και ο άλλος λίγα». Επομένως, οι διαπραγματεύσεις παίζουν το σημαντικό ρόλο.

- Οι Συμβάσεις για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν τη δεσμεύουν, διότι δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος. (Εάν και η Τουρκία ακολουθήσει τις μεθόδους των ΗΠΑ, τότε καμία Σύμβαση διεθνή δεν πρόκειται να σεβαστεί, ακόμα και εάν την έχει υπογράψει).

- Τα νησιά είναι «ειδική περίπτωση» και δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά που κλείνουν τις ακτές της Μικράς Ασίας από Βορρά προς Νότο. Θα πρέπει σήμερα η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας να γίνει με βάση πλέον τη μέση γραμμή μεταξύ των ηπειρωτικών και όχι νησιωτικών ακτών των δύο χωρών, άρα στη μέση του Αιγαίου..

- Θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη το γεωλογικό στοιχείο. Δηλαδή, ότι όλο το ανατολικό τμήμα του Αιγαίου αποτελεί φυσική προέκταση της Μικράς Ασίας και ότι γεωμορφολογικά τα μεγαλύτερα βάθη του Αιγαίου βρίσκονται περίπου στη μέση του Αιγαιακού χώρου.

- Οι δύο χώρες θα πρέπει να συζητήσουν το ενδεχόμενο συνεκμεταλλεύσεως των «αμφισβητούμενων περιοχών». Ως τέτοιες δε, θεωρεί όλες εκείνες όπου υπάρχουν νησιά και νησίδες και βραχονησίδες που δεν αναφέρονται ονομαστικά στις Συνθήκες, Συμφωνίες, κλπ. με τις οποίες «μεταβιβάστηκαν» στην Ελλάδα οι γεωγραφικές περιοχές και τα νησιά του Αιγαίου από το 1821 μέχρι σήμερα.

- Το θέμα είναι «νομικό» και έτσι πρέπει να λυθεί με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Εξάλλου και η Τουρκία δέχτηκε αρχικά πως είναι «νομικό» το θέμα και συμφώνησε για την παραπομπή του στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, υπαναχώρησε όμως στη συνέχεια και από το 1976 τονίζει πως το θέμα είναι «πολιτικό». Το «νομικό» ζήτημα επιλύεται στο Διεθνές Δικαστήριο, ενώ το «πολιτικό» είναι περισσότερο θέμα διαπραγματεύσεων όπου, η «πίεση», οι απειλές κλπ. μπορούν να οδηγήσουν σε λύσεις που συμφέρουν τρίτους και τους Τούρκους, αλλά όχι την Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά και οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου δε σημαίνει απαραίτητα πως είναι σαφείς και συμφέροντες ολοκληρωτικά για την Ελλάδα. Εξάλλου και τα Διεθνή Δικαστήρια ειδικά τώρα είναι ελεγχόμενα, άρα λύση που να μην είναι σύμφωνη και η πλευρά των ΗΠΑ, να μην περιμένουμε από τη Χάγη.

- Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (όπως και η προγενέστερη Σύμβαση της Γενεύης του 1958) αποτελούν εθιμικό διεθνές δίκαιο και έτσι δεσμεύονται και εκείνα τα κράτη που δεν τις έχουν υπογράψει και αποδεχτεί (όπως η Τουρκία).

- Ολα τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου που εκπληρώνουν τις προϋποθέσεις του διεθνούς δικαίου (κατοικούνται και αναπτύσσουν οικονομική ζωή) αλλά και οι βραχονησίδες που μπορούν να συντηρούν ζωή έχουν δικαίωμα υφαλοκρηπίδας. Η οριοθέτησή της με την Τουρκία πρέπει να γίνει με βάση τη μέση γραμμή (της οποίας κάθε σημείο θα απέχει εξίσου από τις απέναντι ακτές των δύο χωρών). Αρα ο προσδιορισμός της θα είναι ουσιαστικά μεταξύ των ελληνικών νησιών που βρίσκονται κοντά στην Τουρκία και των τουρκικών ακτών του Αιγαίου. Να σημειώσουμε εδώ πως, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας έχει γίνει με βάση τη μέση γραμμή χωρίς πρόβλημα.

- Η υφαλοκρηπίδα του χερσαίου (ηπειρωτικού) κορμού της Ελλάδας γεωλογικά δε διακόπτεται στο Αιγαίο και συναντιέται με τα νησιά με τα οποία αποτελεί αδιαίρετο σύνολο. Επομένως τα νησιά του Αιγαίου δεν «επικάθηνται» της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, όπως ισχυρίζονται οι Τούρκοι, για να ισχυροποιήσουν τη θέση τους πως δεν έχουν υφαλοκρηπίδα.

- Δεν μπορούμε να συζητήσουμε για συνεκμετάλλευση «αμφισβητούμενων περιοχών» στο Αιγαίο, όταν ως τέτοιες νοούνται περιοχές που ανήκουν κατά το Διεθνές Δίκαιο στην Ελλάδα, επομένως δε μοιραζόμαστε κάτι που μας ανήκει.

Η Ελλάδα και η Τουρκία συζητούν μεταξύ των άλλων και το θέμα της υφαλοκρηπίδας σε επίπεδο γενικών γραμματέων των υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών από το Φλεβάρη του 1978. Από τις πρώτες επτά συνολικά συναντήσεις τότε, φάνηκε το αδιέξοδο και η μεγάλη απόσταση στις θέσεις των δύο χωρών, όπως πιο πάνω εκτίθενται. Εχει προηγηθεί η κρίση του 1974, η συνάντηση Καραμανλή - Ντεμιρέλ το Μάη του 1975 και το Πρακτικό της Βέρνης το Νοέμβρη 1976, με το οποίο δεσμεύονταν οι δύο χώρες να μην προβούν σε ενέργειες που θα παρενοχλούσαν τις διαπραγματεύσεις. Αυτά μέχρι το 1987 και τη νέα κρίση που οδήγησε σε άτυπη συμφωνία να περιορίσουν οι δύο χώρες την ερευνητική τους δραστηριότητα στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους. Συμφωνία πολύ περισσότερο δεσμευτική για την Ελλάδα.

Η Ελλάδα δεν μπορεί και δεν πρέπει να δεχτεί λύση στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας που θα απέκοπτε οποιοδήποτε από τα νησιά του Αιγαίου από την ηπειρωτική και την υπόλοιπη χώρα. Ο κίνδυνος που υπάρχει στην περίπτωση υποχωρήσεων στις τουρκικές απαιτήσεις επί της υφαλοκρηπίδας, εάν συνδυαστούν και με τις υπόλοιπες στον εναέριο χώρο, στην αποστρατικοποίηση των νησιών και στις «γκρίζες ζώνες», είναι ο εξής: Εκτός της απώλειας εθνικών εδαφών, να βρεθούν τα νησιά απομονωμένα και αποδυναμωμένα στρατιωτικά, σε τουρκική υφαλοκρηπίδα, σε τουρκική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και σε τουρκικό εναέριο χώρο. Το επόμενο βήμα της Τουρκίας, είτε αυτή είναι είτε δεν είναι στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το αντιλαμβάνεται κανείς.

Τα ερωτήματα που εύλογα προκύπτουν ενόψει μιας λύσης και οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας είναι τα εξής:

- Το δικαίωμα των 12 μιλίων θα διατηρηθεί ή θα το ξεχάσουμε;

- Θα ξεκαθαρίσει η ασάφεια των γκρίζων ζωνών (που επίσημα δεν έχει τεθεί αλλά επικρέμεται μετά τα Ιμια);

- Τι θα γίνει με την πίεση των Τούρκων για αποστρατικοποίηση των νησιών; Μήπως στα πλαίσια της Νέας Δομής των Ενόπλων Δυνάμεων η κυβέρνηση σκέπτεται να αποδυναμώσει τα νησιά;

1.Με τον όρο «παραβίαση» εννοούμε κάποια ενέργεια που θίγει το κυριαρχικά μας δικαιώματα. Π.χ., «παραβιάζει» ένα ξένο αεροπλάνο όταν πετάει πάνω από ένα νησί μας. Ενώ «παράβαση» έχουμε όταν δεν τηρούνται οι κανονισμοί (π.χ., εάν το ξένο αεροπλάνο δε δώσει τα στοιχεία του όταν εισέρχεται σε περιοχή ευθύνης FIR Αθηνών κλπ.). Επομένως, η «παραβίαση» είναι σοβαρότερη από την «παράβαση».

2. Τα ιστορικά και τεχνικά στοιχεία για τη σύνταξη του άρθρου πάρθηκαν κυρίως από δύο πηγές. Από διάλεξη του υποναυάρχου Ι. ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗ, διοικητή της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, που δόθηκε το 1999 στους Ν. Δοκίμους με θέμα ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ και από το ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού.