Μέρος Γ'

Στο κείμενο, "Προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - η επικαιρότητα και αναγκαιότητα του σοσιαλισμού" (σ. 26 του κειμένου) η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (Ιούλης 1995) υπογράμμισε: "Οι κατευθύνσεις του 20ού Συνεδρίου για "ποικιλία μορφών μετάβασης των διάφορων χωρών στο σοσιαλισμό, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις", αξιοποιήθηκαν από ηγεσίες κομμουνιστικών κομμάτων ως θεωρητικό υπόβαθρο επίθεσης σε βάρος της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού. Στο όνομα των εθνικών ιδιομορφιών και ιδιαιτεροτήτων αναθεωρούνται οι νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης".

Ο Σταύρος Κασιμάτης (Σ.Κ.) "πλημμυρίζει" το βιβλίο του με αναφορές στην προσωπολατρία, ως μια βασική αιτία της "καταστροφικής", όπως λέει, "αιτίας για την πορεία του κομμουνιστικού κινήματος γενικά και του ΚΚΕ ειδικότερα".

Ποια η σχέση του ζητήματος της προσωπολατρίας με το παραπάνω απόσπασμα του κειμένου της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης;

Η σχέση είναι άμεση, αμεσότατη. Γιατί η υπόθεση της προσωπολατρίας έγινε το σύννεφο που κάλυψε την αλλαγή πλεύσης του ΚΚΣΕ και σε συνέχεια πολλών ΚΚ. Αυτή τη σχέση ο Σ. Κ. ή δεν την αντιλαμβάνεται ή την αντιλαμβάνεται αλλά την απορρίπτει. Οπως και να έχει το πράγμα, η ουσία είναι πως δε βγάζει σωστά συμπεράσματα.

Είναι βαθιά λαθεμένη η οπτική που κρίνει μεγάλες πολιτικές εξελίξεις, στις οποίες πήρε μέρος ένας ολόκληρος λαός, από το ρόλο που έπαιξε ένα πρόσωπο, όσο σημαντικό κι αν είναι αυτό. Είναι άλλο πράγμα ο επιμερισμός των ατομικών ευθυνών, που δεν μπορεί να είναι ίδιες για όλους και άλλο πράγμα η επίθεση αποκλειστικά σε ένα πρόσωπο. Μια τέτοια ανάλυση είναι τελείως αντιεπιστημονική. Και αποδείχνει ότι η επίθεση γινόταν κατ' ουσίαν σε ιδέες.

Οι νεότεροι, που δε γνωρίσαμε τον Ν. Ζαχαριάδη, είναι φυσικό να μην έχουμε τη δυνατότητα κατάθεσης προσωπικής μαρτυρίας για τον ΓΓ της ΚΕ, πέρα βεβαίως από την άποψη που μπορούμε να διαμορφώσουμε ακούγοντας και μελετώντας την ιστορία του ΚΚΕ, τις αποφάσεις κομματικών Σωμάτων. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς παρά να θεωρήσει τελείως αντιφατικό, εκείνο που ο ΣΚ θεωρεί ότι δεν είναι αντιφατικό! Συγκεκριμένα, ενώ καταγγέλλει τον Ν. Ζαχαριάδη ότι προσαρμόστηκε στο κλίμα της προσωπολατρίας, σε άλλο σημείο γράφει: "Ο Ζαχαριάδης ήταν λιτός, απλός, δεν του άρεσαν οι χοντράδες της υμνολογίας. Και το κυριότερο, σ' αυτά ήταν σεμνός ή, πιο σωστά, δεν ήταν επιδειχτικός, ούτε παινευόταν, δεν περιαυτολογούσε" (σελ. 253).

Ας αφήσουμε, όμως, την παραπάνω εύγλωττη αντίφαση του Σ. Κ. και ας δούμε το κύριο:

Ο ρόλος της προσωπικότητας και της σχέσης της με το ρόλο των λαϊκών μαζών, που αποτελούν την κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης, είναι ένα ζήτημα λυμένο από τη μαρξιστική θεωρία. Η προσωπικότητα αναδείχνεται και κρίνεται, όταν μπορεί να εκφράσει τη συγκεκριμένη στιγμή την ανάγκη κίνησης της κοινωνίας σε προοδευτική κατεύθυνση, όταν αναδείχνεται σε συλλογικό εκφραστή των λαϊκών δυνάμεων που ενσαρκώνουν αυτή την κίνηση.

Στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και σε συνέχεια (στην ΕΣΣΔ και προπολεμικά), σε στιγμές μαζικής έξαρσης και ηρωισμού, όταν εκατομμύρια άνθρωποι, ως χτες περιθωριοποιημένοι, μπήκαν στο πολιτικό προσκήνιο της ιστορίας, ήταν φυσικό αυτές οι μεγαλειώδεις διαστάσεις των λαϊκών κινημάτων να αντανακλώνται στα ΚΚ (που ήταν οι ηγετικές δυνάμεις της λαϊκής πάλης) και στους ηγέτες τους. Στα μάτια των λαών ούτε ο Στάλιν, ούτε ο Ζαχαριάδης ή ο Ταίλμαν, είχαν το "μέγεθος" που απέκτησαν αργότερα, όσο οι εργαζόμενοι δε χειραφετούνταν μαζικά από την αστική ιδεολογία. Και βέβαια δεν είναι καθόλου κακό, ούτε τυχαίο το γεγονός, ότι αυτοί οι ηγέτες - και πολλοί άλλοι ακόμα - αγαπήθηκαν από τους λαούς.

Μήπως δε συμβαίνει το ίδιο και στην Κούβα, όπου ο λαός της έχει ανυψώσει σε "είδωλο" τον Φιντέλ Κάστρο; Δεν ισχύει το ίδιο και για τον Τσε, που έχει γίνει "μύθος" και έκφραση της λαϊκής αντίστασης παγκόσμια; Και γιατί αυτό θεωρείται βλαβερό για τους λαούς;

Τα ζήτημα είναι, πως και αν η κάθε φορά ηγεσία εξασφαλίζει τους όρους εκείνους, που η ανάπτυξη της συλλογικότητας του καθοδηγητικού οργάνου, του Κόμματος, των λαϊκών μαζών, θα κάνει αδύνατη ή θα περιορίσει στο ελάχιστο την όποια αυθαιρεσία, τον ετσιθελισμό, τον υπερσυγκεντρωτισμό, την κατάχρηση εξουσίας.

Τέτοιες αρνητικές λειτουργίες ασφαλώς και υπήρξαν, όχι όμως μόνο στα χρόνια της λεγόμενης προσωπολατρίας. Για παράδειγμα, στην Κατοχή, όταν ο Ν. Ζαχαριάδης βρισκόταν δεσμώτης στο Νταχάου, η ανεπαρκέστατη συλλογικότητα στα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ ήταν ένα βασικό χαρακτηριστικό τους και οφείλεται σε μια σειρά άλλους παράγοντες.

Με μοχλό και φύλλο συκής την "προσωπολατρία" επιχειρήθηκε διεθνώς μια άνευ προηγουμένου ιδεολογικοπολιτική επίθεση μηδενισμού της συγκλονιστικής διαδρομής του κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα της τιτάνιας προσπάθειας να χτιστεί ο σοσιαλισμός, όπως επίσης μηδενισμού και των επιτευγμάτων του.

Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι συνιστά τουλάχιστον ανευθυνότητα η προσπάθεια απόδοσης των όποιων ευθυνών σε ένα μόνο πρόσωπο, απ' τη στιγμή που υπάρχουν το ΠΓ και η ΚΕ, καθώς και τα αποφασιστικά κομματικά Σώματα (Συνέδρια, Συνδιασκέψεις).

Στην εκδήλωση - παρουσίαση "των παράνομων", που έχουμε ήδη προαναφερθεί, μίλησε και μία νέα ιστορικός, η Ι. Παπαθανασίου (Ι.Π.). Αν και ιστορικός, η κεντρική παρουσίαση, που έκανε, υπερίπταται της πραγματικότητας. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, χαρακτήρισε πλάσμα της φαντασίας (!) των κομμουνιστών την κατάσταση της παρανομίας στην οποία υποχρεωτικά βρισκόταν το ΚΚΕ. Με τρόπο αυθάδη, ανοίκειο για άνθρωπο που υποτίθεται ότι επιδιώκει να διαφωτίσει τους εργαζόμενους (και μάλιστα για μία καθόλου επαρκώς φωτισμένη ιστορική περίοδο), η Ι.Π. αναφέρθηκε υποτιμητικά και προσβλητικά στο Κόμμα μας. Απέδειξε έτσι, ότι δεν έχει στόχο την προσπάθεια αντικειμενικής, κατά το δυνατόν, αποτίμησης των γεγονότων, αλλά ότι στόχος της είναι η επίθεση στο ΚΚΕ και η παρουσίασή του ως Κόμμα που ανέκαθεν δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα. Ενα κόμμα των σκοτεινών μηχανισμών, που αλέθουν ψυχές και ανθρώπους!

Είπε η Ι.Π. στη σχετική ομιλία της: "Στο εξωτερικό, η παρανομία είναι ένα φάντασμα, μια εγκεφαλική κατασκευή που συνάδει με την επίδειξη της κομματικότητας και αναζητά να ανακαλύψει τον υπαίτιο της ήττας ως ύποπτο μέσα στις κομματικές γραμμές"... Και ακόμα, ότι "η νοοτροπία του παράνομου διαπερνά και ολόκληρο το στελεχικό δυναμικό του ΚΚΕ που ακολουθεί την ηγεσία, μετά την ήττα, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Τασκένδη"...

"Εγκεφαλική κατασκευή" (!) η κατάσταση παρανομίας του ΚΚΕ! Και οι αγωνιστές του ένα είδος... μαζοχιστών, που αρέσκονται να ταλαιπωρούνται. Οχι επειδή το ΚΚΕ βρισκόταν στην παρανομία, αλλά επειδή νόμιζαν ότι βρισκόταν στην παρανομία...

Δε χρειάζεται ν' ασχοληθεί κανείς περισσότερο με τέτοιες ανοησίες. Εστω κι αν η ανοησία έχει γίνει συστατικό του αντικομμουνισμού. Θα υπενθυμίσουμε μόνο στην Ι.Π., ότι στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπήρξε κόμμα ή άλλη οργάνωση που, βρισκόμενα σε παρανομία, να μην πήραν μέτρα περιφρούρησής τους από την εισβολή ανθρώπων του εχθρού στις γραμμές τους.

Αλλά είναι μάταιο να θυμίζει κανείς τέτοια γεγονότα στην Ι.Π. Ετσι κι αλλιώς - κατά την άποψή της - το ΚΚΕ δεν ήταν παράνομο επί 27 χρόνια...

Μάκης ΜΑΪΛΗΣ

(Αύριο το Δ' και τελευταίο μέρος)