- Κι οι άλλοι μισοί κάτω απ' το χώμα...

- Ποιος θα το πει πως θα 'ρχονταν ποτέ η στιγμή...

- Εδώ από κάτω είναι ο πατέρας μου, τα αδέλφια μου...

- Ποπόφσκι με λένε...

- Αντάρτες ήμασταν παιδί μου, εδώ, που φυλάς εσύ...

- Ποιος είμαι; Να, κοίτα στη φωτογραφία ποιος είμαι...

- Στο Δημοκρατικό Στρατό υπήρχε σιδερένια πειθαρχία...

- Πήγαμε εκεί και γυρίσαμε άνθρωποι σπουδαγμένοι...

- Γεια χαρά, ραντεβού στο Γράμμο, την άνοιξη.

***

Κυριακή βράδυ ήταν η επιστροφή. Τη Δευτέρα το πρωί το κεφάλι ήταν ακόμα καζάνι. Εκατοντάδες αφηγήσεις σε μια συνεχή ροή, η μία πίσω απ' την άλλη, για κάθε σπιθαμή γης που περνούσαμε διανύοντας κοντά 2.500 χιλιόμετρα στη διάρκεια ενός τριημέρου που στο ξεκίνημά του είχαμε την ψευδαίσθηση ότι θα ήταν - όπως έλεγε και η πρόσκληση του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών - μία "εκδρομή στο Βίτσι".

Πρώτον,δεν ήταν εκδρομή, αυτό το βίωσαν μέχρι το μεδούλι και οι 120 συμμετέχοντες. Δεύτερον,είχε όλα εκείνα τα στοιχεία ενός "on the road" διαρκούς ιστορικού συμποσίου, οι αναφορές του οποίου, μέσα από ντοκουμέντα και προσωπικές αφηγήσεις, άρχιζαν από τον ξεσηκωμό των κολίγων του θεσσαλικού κάμπου στις αρχές του αιώνα και τελείωναν στην αιματηρή πραγματικότητα που διαμορφώνει η νέα ιμπεριαλιστική επέμβαση στα Βαλκάνια. Τρίτον,ο χρόνος. Τυπικά πέρασαν τρεις μέρες. Η φράση που επανέλαβαν πολλοί στο τέλος της "εκδρομής", "νιώθω πως ταξιδεύουμε πολύ καιρό", δίνει τη διάσταση του χρόνου που διανύθηκε. Δυστυχώς, είναι πολύ πάνω από τις δυνατότητες του γράφοντος η στοιχειώδης έστω περιγραφή της ολικής χωροχρονικής διάστασης που τυπικά έφερε τον τίτλο "εκδρομή στο Βίτσι".

***

Τι ήταν, όμως, τελικά, όλο αυτό για το οποίο δεν μπορούμε ακόμα να βρούμε έναν πρόλογο; Ενας από τους συντρόφους που συμμετείχαν μας έδωσε τον τίτλο: "Ενα ταξίδι στους δρόμους της νιότης μας". Μιας νιότης διαρκούς εφόρμησης, μιας νιότης που στα 82 της χρόνια μας, είπε: Είμαι δύο χρόνων! Τα προηγούμενα τα έσβησα με ένα φύσημα τη μέρα που τα εγγόνια μου, μου έφεραν μία τούρτα με 80 κεριά για να γιορτάσω τα γενέθλιά μου. Αρχισα λοιπόν να μετρώ απ' την αρχή. Στα επόμενα 80 θα τα ξανασβήσω!

Ηταν 8 το πρωί της Παρασκευής 4 Οκτώβρη του 1996. Το ταξίδι στους δρόμους της νιότης ήταν ήδη σε εξέλιξη. Το γεγονός ότι ενώ τα πούλμαν θα έφευγαν στις 7, από τις 6 η Χαλκοκονδύλη παρουσίαζε μία ασυνήθιστη κίνηση, προϊδέαζε για τη συνέχεια. Οταν την Κυριακή το πρωί, μετά από ένα μακρύ δρομολόγιο, τα πούλμαν έσκισαν το πέπλο της ομίχλης και σταμάτησαν λίγα μέτρα απ' την κορφή, στα 2.100 μέτρα, στην πύλη της αεροπορικής βάσης που καταλαμβάνει από "τότε" την κορφή "Βίτσι" και οι συμμετέχοντες κινήθηκαν με μια πρωτόγνωρη λαχτάρα προς της κορφή, ξέραμε πια πως γι' αυτή, τουλάχιστον, τη γενιά των κομμουνιστών η στρατιωτική ήττα του '49 δεν έγινε ποτέ "ένα το κρατούμενο"...

Θ. Λ.