Στη Μακρόνησο, με αφορμή την εκδήλωση, επέστρεψαν αγωνιστές που φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τα χρόνια της λειτουργίας του. Με δηλώσεις τους εκφράζουν τη μεγάλη τους συγκίνηση για το Μνημείο και την αναγνώριση που αντιπροσωπεύει για τον αγώνα και τις θυσίες τους.

«Τούτος ο τόπος να μείνει ιστορικός, να μείνουν τα κτίρια τα οποία λεηλατήθηκαν. Οπως ξεκίνησε το ΚΚΕ κάποτε να δώσει ζωή στην Εθνική Αντίσταση, το ίδιο γίνεται και σήμερα. Δίνει ζωή σε τούτο δω το νησί, που ήταν το Νταχάου της Ελλάδας, τόπος βασανιστηρίων» για εκείνους «που πολεμούσαν τον φασισμό στα βουνά της Ελλάδας», σημειώνει ο Μακρονησιώτης αγωνιστής Λάζαρος Κυρίτσης.

Με αφορμή την παρουσία του στην εκδήλωση, θυμάται τη σφαγή που ξεκίνησε στις 29 Φλεβάρη 1948: «Μια Κυριακή, 29 Φλεβάρη του '48, είπαν ότι ήρθε ο αρχιμανδρίτης να λειτουργήσει (...) συνεπώς όλοι να οδεύσουν και να πάνε». Φτάνοντας όμως οι λόχοι στο χώρο όπου θα γινόταν η λειτουργία, «βλέπουμε ότι ένας αλφαμίτης κρατούσε έναν στρατιώτη απ' το αμπέχωνο και τον πήγαινε με το δάχτυλο στη σκανδάλη». Οι φρουρές τούς περικύκλωσαν και ο διοικητής των τριών ταγμάτων φώναζε: «Ανάμεσά σας βρίσκονται λίγοι κομμουνιστές που δεν σας επιτρέπουν να υπογράψετε δηλώσεις, αφήστε τους και πηγαίνετε να υπογράψετε». Ωστόσο «δεν μετακινήθηκε ούτε ένας απ' τους κρατούμενους». Ο απολογισμός ήταν «350 στρατιώτες σκοτωμένοι που τους φόρτωσαν σε ένα καΐκι, σε τρεις δόσεις, τους πήγαν στο Κάβο Ντόρο και τους φουντάρανε»...

«Η δύναμή μας ήταν ότι είχαμε ένα πιστεύω. Το πιστεύω μας αυτό δεν ήταν να ωφεληθούμε εμείς αλλά όλος ο κόσμος απ' αυτό το πιστεύω το δικό μας», απαντά στην ερώτηση τι ήταν αυτό που κράτησε όρθιους και αλύγιστους χιλιάδες αγωνιστές. «Ο αγώνας είναι μπροστά και το λέμε στη νεολαία μας», τονίζει χαρακτηριστικά.

«Πολύ συγκινημένος» δηλώνει ο Σωτήρης Βιουγιουκλάκης, που βρέθηκε στη Μακρόνησο όταν μεταφέρθηκε από την Ικαρία στο Δ' Τάγμα. Εισάγοντάς μας στη φρίκη του κολαστηρίου, μιλά για τα βασανιστήρια, τη σωματική και ψυχολογική βία. «Το παλιοκομμούνι δεν ξεψυχάει», άκουγαν τους βασανιστές τους οι μισοπεθαμένοι κρατούμενοι, που σάλευαν ακόμα. Παρ' όλα αυτά «ένα πολύ μεγάλο κομμάτι άντεξε», όπως τονίζει. «Δεν είναι εύκολο να αρνηθείς τον αγώνα σου. Εμείς που πολεμήσαμε τους Γερμανούς, ήρθαν αυτοί που συνεργαστήκανε μαζί τους να μας πουν να αποκηρύξουμε τον αγώνα μας», σχολιάζει.

«Δεν σου ζήταγαν μόνο μια δήλωση», υπογραμμίζει και εξηγεί τι σήμαινε να δεχτεί κάποιος να υπογράψει. Καταρχάς, «έπρεπε να τους κάνεις επιστολή να τη στείλεις στον δήμαρχο ή στον πρόεδρο της Κοινότητας να την κολλήσει στο Κοινοτικό Γραφείο». Εκτός από αυτή έστελναν «επιστολή που σε βάζανε και την υπέγραφες στον παπά της ενορίας», ώστε να τη διαβάσει την Κυριακή μετά τη λειτουργία. «Καλύτερα να πεθάνω παρά να ξεφτιλιστώ»: Αυτός ήταν ο δρόμος που επέλεξαν ο ίδιος αλλά και πολλοί από τους συγκρατούμενούς του.

Την περασμένη Κυριακή στάθηκε ξανά στο βράχο της Μακρονήσου, εκφράζοντας την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι το νησί αυτό αντιπροσωπεύει έναν «τόπο προσκυνήματος, ώσπου ο λαός να σηκώσει πάλι ανάστημα».

Η Μαρία Αποστολάκου, το έκτο παιδί οικογένειας αγωνιστών, βρέθηκε στη Μακρόνησο σε πολύ μικρή ηλικία μαζί με την εξόριστη μητέρα της, που ακολούθησε τη διαδρομή Χίος - Μακρόνησος - Τρίκερι, ενώ ο πατέρας της, καπετάνιος του ΕΛΑΣ, είχε επίσης φυλακιστεί. «Δε θυμάμαι πολλά πράγματα. Κάτι λίγα: Που έκλαιγα, που ήθελα τη μητέρα μου, που την τραβάγανε και ούρλιαζα, που με παίρνανε οι άλλες κοπέλες», αναφέρει. Μεγαλώνοντας είχε την ευκαιρία να συζητήσει με τη μητέρα της πολλές φορές και να μάθει για την πίεση που δέχονταν οι κρατούμενες να κάνουν δήλωση για να μην τους πάρουν τα παιδιά, για τις απειλές πως θα πετάξουν τα μωρά τους στη θάλασσα. Η μάνα της, εκτός από τη μικρή της κόρη που τη συνόδευε στην εξορία, είχε ήδη θρηνήσει έναν εκτελεσμένο γιο, ενώ άλλα τέσσερα παιδιά της μείνανε πίσω μόνα τους να επιβιώσουν. «Τα αδέρφια μου», εξηγεί, «δεν τα πλησίαζε κανένας γιατί ήταν τα παιδιά του Αποστολάκου και της Αποστολάκαινας». Παρά τα βάσανα και τις κακουχίες, οι γονείς της «ξέρανε πάρα πολύ καλά για τι αγωνιζόντουσαν». Ετσι κι η ίδια σήμερα δηλώνει «πολύ περήφανη» για το Μνημείο και την εκδήλωση, που τιμούν τον αγώνα και τις θυσίες και της δικής της οικογένειας.