Γι' αυτό, η παρακολούθηση των αποφθεγμάτων, των δηλώσεων, κλπ. κυβερνώντων, δημοσιογράφων, αθλητών και διαφόρων προσωπικοτήτων είχε ένα πολύ βαθύτερο ενδιαφέρον απ' ό,τι θα μπορούσε να φανεί με την πρώτη ματιά.

Πάνω σ' αυτά θα μπορούσε κανείς να κάνει μια ψυχοκοινωνική μελέτη ενός συμπλέγματος γύρω από τη θέση της χώρας στο σημερινό παγκόσμιο περίγυρο, γύρω από το ρόλο που παίζει το κατεστημένο της, αλλά και σχετικά με την εκμετάλλευση των οδυνηρών και καμιά φορά βαθιά στο υποσυνείδητο χωμένων βιωμάτων του λαού.

«Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες», είναι μια γνωστή και εύλογη ρήση, που ίσως φαίνεται αντιφατική, αλλά που κρύβει μια λογική ουσία. Και που προειδοποιεί. Από την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Ποδοσφαίρου και επί των Ολυμπιακών Αγώνων οι οθόνες μας (και όχι μόνο) γέμισαν από λεζάντες περί «ηρώων» και το ακούσαμε ξανά και ξανά από διάφορους τηλεπαρουσιαστές, εννοώντας, βεβαίως, τους με ελληνικά χρώματα αγωνιζόμενους νικητές-αθλητές. Αυτό που με την πρώτη ματιά μοιάζει απλώς με μια σπαραχτική ανάγκη αναγνώρισης, ανάγκη από μεγαλεία, συγχαρητήρια, ευχαριστώ και συγγνώμες υποδηλώνει κάτι το πολύ βαθύτερο. Η σημερινή θέση της χώρας στον κόσμο «ωχριά» μπροστά σ' αυτή σε κάποιο μακρινό παρελθόν και δημιουργεί την ανάγκη για τους «ηγεμόνες» της εποχής να μπαλώνουν ψυχές μέσω μιας σύγχρονης έκδοσης μεγαλοϊδεατισμού! Ο υπερτονισμός νικών καθώς και του «τι λένε οι ξένοι για μας» έρχονται σε διαμετρική αντίθεση με τις επιβεβαιώσεις των τελευταίων ετών σχετικά με την «ισχυρή» Ελλάδα. Διότι ο πραγματικά ισχυρός δεν έχει ανάγκη από επευφημίες και αναγνωρίσεις, δε χρειάζεται να τονίζει όλη την ώρα επιδεικτικά το πόσο ανώτερος είναι. Δεν έχει ανάγκη από «ήρωες». Ετσι, όλος ο καλοκαιρινός στόμφος, η πλεγματική αυτή επίδειξη, κρύβουν μια θλιβερή ουσία: Το αντικειμενικό γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα και εξαιτίας αυτού, της επικουρικής θέσης της ηγεσίας της χώρας στο σύστημα των σημερινών «ισχυρών» της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, μια θέση που πρέπει, ωστόσο, να την κάνει να φανεί ως κυρίαρχη.

Ωστόσο, ήρωες υπήρχαν στον τόπο. Πραγματικοί ήρωες και μάρτυρες, που, μέχρι σήμερα ακόμα, οι ηγεσίες της χώρας προσπαθούν να τους σβήσουν από τη λαϊκή μνήμη για να βάλουν στη θέση τους «ήρωες»-υποκατάστατα. Στην εποχή της Εθνικής Αντίστασης και πολλά χρόνια μετά ο λαός μετρούσε πολλούς ήρωες. Ακόμα περισσότερο, ο ίδιος ο λαός ήταν ήρωας. Δεν είχε, γι' αυτό, ανάγκη από είδωλα. Ηταν η εποχή που οι κυβερνώντες του ήταν ανοιχτά ξενόδουλοι. Ηταν τότε, που ο λαός τα έβαζε με τις ισχυρότερες δυνάμεις. Γι' αυτό, τότε, η Ελλάδα ήταν πραγματικά ισχυρή. Στη σύγχρονη Ελλάδα όμως -όπως και στις άλλες σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες - οι υπεύθυνοι πλάθουν «ήρωες» με υποτιθέμενα υπεράνθρωπα ψυχικά αποθέματα για να τους κάνουν λαϊκά είδωλα για ...μπάλωμα ψυχής. Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ...ηρωικό ντόπινγκ και γιγαντομαχίες.

Στη λαϊκή συνείδηση οι έννοιες έθνος-εθνική περηφάνια-εθνικισμός-φασισμός συγχέονται εύκολα. Τουλάχιστον, αυτή η προσπάθεια γίνεται συστηματικά και συνειδητά «από τα πάνω» και υιοθετείται συνήθως όχι τόσο συνειδητά από τους «από κάτω». Ετσι, δεν αποκλείεται καθόλου τα λόγια περί γονιδίων νικητών να έχουν ξεφύγει από τα αθώα χείλη μιας (εθνικά) πληγωμένης ψυχής. Δε θα ήταν η πρώτη ούτε η τελευταία περίπτωση, που ασύνειδα γίνεται δέκτης και εκφραστής απόψεων, οι οποίες ανήκουν στο φασιστικό οπλοστάσιο. Στάλα στάλα δηλητηριάζονται οι ψυχές (και γιατί όχι και η ελληνική), που βιώνουν εθνικές ταπεινώσεις, την υποδεέστερη θέση της χώρας τους στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι και διοχετεύουν τη δικαιολογημένη οργή τους σε λάθος κατεύθυνση. Δηλαδή, εκεί που τη θέλουν οι υπεύθυνες για την κατάσταση κατεστημένες οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις: Στο δρόμο της ατομικής καταξίωσης, αρεστής στο ηγετικό κατεστημένο, που έχει ανάγκη, όπως είπαμε, από ήρωες. Και η ατομική καταξίωση εύκολα συγχέεται με την εθνική στη λαϊκή συνείδηση.

Πολλοί νόμιζαν - και νομίζουν - ότι ο ελληνικός λαός είναι από τη φύση του πιο δημοκρατικός από τους άλλους, τουλάχιστον από τους λαούς των κυρίαρχων ιμπεριαλιστικών χωρών. Οτι δεν είναι επιρρεπής σε εθνικιστικές-ρατσιστικές αντιλήψεις και επιδράσεις. Ετσι έμοιαζε στην εποχή της προέλασης των σοσιαλιστικών δυνάμεων στον κόσμο, όταν ο συσχετισμός των δυνάμεων είχε αλλάξει σημαντικά υπέρ των προοδευτικών, διεθνιστικών ιδεών, με τη Σοβιετική Ενωση κραταιά υπερδύναμη και το πέρασμα αρκετών χωρών στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά και του «Τρίτου Κόσμου», σε μορφές κοινωνικής οργάνωσης εμπνευσμένες από το μαρξισμό. Ηταν η εποχή, που στην Ελλάδα μόλις είχε μεγαλουργήσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Ειδικά το ΕΑΜ, μπορεί να ήταν εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, αλλά διαπνεόταν από διεθνισμό και πανανθρώπινη σοσιαλιστική προοπτική.

Το μήνυμα των καιρών ήταν τότε το διεθνιστικό άνοιγμα, η λαϊκή αλληλεγγύη, η σοσιαλιστική κοινωνική αντίληψη, που επηρέαζε ακόμα και το κοινωνικό κλίμα στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Κάτω απ' αυτό το συσχετισμό και με τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για περισσότερο κόσμο απ' ό,τι ποτέ πριν στην ιστορία, οι ιδέες του ρατσισμού, της φυλετικής ανωτερότητας, των «περιούσιων» λαών, είχαν κάνει πίσω (αν και δεν ξεριζώθηκαν καθόλου, όπως φαίνεται σήμερα), δεν έβρισκαν πια το κατάλληλο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό έδαφος μετά από την ήττα του ακραίου καπιταλιστικού φορέα τους, του ναζισμού, και την πλάστιγγα να γέρνει προς όφελος της προόδου.

Με τη συντηρητική στροφή, που σφραγίστηκε και εντάθηκε με τις ανατροπές των '89-'91 των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών χωρών, με αποτέλεσμα μεταναστευτικά ρεύματα από εκεί, άρχισε και η Ελλάδα να μετατρέπεται σε χώρα μαζικής υποδοχής μεταναστών. Μαζί μ' αυτό αποδείχτηκε πόσο εύκολο είναι να υιοθετήσει κανείς και τις ανάλογες αντιλήψεις με τις κοινωνίες που έχουν μια ιστορία σ' αυτό το φαινόμενο (ιδιαίτερα οι πρώην αποικιοκρατικές). Με τη διαφορά ότι ο εθνικισμός σε χώρα που η ίδια δεν είναι κυρίαρχη διαφέρει από τον εθνικισμό σε χώρες που (κατα)πιέζουν άλλες. Δημιουργήθηκε, με λίγα λόγια, το κοινωνικό έδαφος για ρατσισμό και ξενοφοβία και, σαν άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος ανακλαστικά σχεδόν, αλλά και καλλιεργημένα, για αντιλήψεις περί ανωτερότητας του ντόπιου πληθυσμού. Κανείς δεν είναι αντιρατσιστής από τη φύση του.

Στην εικοσαετία της διακυβέρνησής του το ΠΑΣΟΚ αποδείχτηκε ένας έντεχνος πρωταγωνιστής στην αποδόμηση των προοδευτικών αντιλήψεων ή ακόμα και της προοδευτικής ψυχοσύνθεσης, που κληροδότησε το ΕΑΜικό κίνημα. Αντιλήψεις, που η παραδοσιακή Δεξιά δεν μπόρεσε με τη βία να ξεριζώσει. Χρόνια οι αντιδραστικοί ιδεολόγοι των κατεστημένων πολιτικών δυνάμεων με τις «φιλοσοφικές» σχολές τους δούλευαν για τη διάδοση των οπισθοδρομικών ιδεών, εξηγώντας, ιδιαίτερα μετά από τη διάλυση των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κοινωνικών συστημάτων, τα κοινωνικά φαινόμενα όχι κοινωνικά, αλλά βιολογικά-γονιδιακά κάνοντας άλματα πίσω στα μαύρα χρόνια των προλήψεων και της εθνικιστικής-θρησκευτικής-φασίζουσας εσωστρέφειας.

Ακόμα και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του σήμερα δε γλιτώνουν από αυτό το κλίμα της εποχής. Δεν έχουν, δηλαδή, τον κοινωνικά προοδευτικό προσανατολισμό (μαρξιστικό) που είχαν τον περασμένο αιώνα, την εποχή δηλαδή της ανόδου της μαρξιστικής κοσμοαντίληψης, του εργατικού κινήματος και της εμπέδωσης τόσων κρατών με σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Συχνά οι νοσταλγίες του σοσιαλιστικού παρελθόντος παίρνουν μια μορφή εθνική έως εθνικιστική. Λόγου χάριν, η πλειοψηφική επιθυμία των Γεωργιανών για έναν Στάλιν είναι πιθανόν να μην αποτελεί πραγματική επιθυμία για τον ισχυρό ηγέτη-κομμουνιστή, αλλά για τον ισχυρό εθνικό ηγέτη. Πολλές φορές ο καημός ενός λαού για καλύτερες μέρες και μια αξιοπρεπή θέση της χώρας του στον κόσμο στρέφεται, ή μάλλον διοχετεύεται και σε εθνικιστική κατεύθυνση. Ανάλογα με το συσχετισμό των δυνάμεων της εποχής, αλλά και στη χώρα.

Το χρυσό, που κρεμάστηκε στο λαιμό της Γιάννας από έναν «αθάνατο», και οι σταυροί στην Πλατεία Συντάγματος των σκοτωμένων εργατών δείχνουν ότι δεν μπορεί να υπάρχει ενιαίος εθνικός στόχος. Δείχνει την ανάγκη ο λαός να συνειδητοποιήσει ότι και η εθνική του πάλη είναι ταξική. Γι' αυτό, όμως, είναι απαραίτητη η άνοδος του κομμουνιστικού κινήματος.