Η Βιομηχανική Επανάσταση έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη για την τεχνική εκπαίδευση και μετατοποθέτησε έτσι και την επαγγελματική μόρφωση, μεταμορφώνοντάς την από απλή μαθητεία σε κάποιο παραγωγικό χώρο σε συστηματική μαθητεία στο χώρο του σχολείου. Αυτό συνδέθηκε με τη γενικότερη προσπάθεια του εργατικού κινήματος για βασική μόρφωση και άνοιγμα της εκπαιδευτικής πυραμίδας προς τα πίσω.

Σ' αυτό το πλαίσιο να δούμε την πορεία της τεχνικο-επαγγελματικής εκπαίδευσης στη χώρας μας. Δεμένη βέβαια μ' αυτή της νεοελληνικής εκπαίδευσης στο σύνολό της, τόσο με τις μεταρρυθμίσεις, που ποτέ δεν έγιναν, όσο και μ' αυτές που "τολμήθηκαν". Επίσης δεμένη με την ιστορική πορεία της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1950 οι περιπέτειες της Τεχνικής Εκπαίδευσης εντάθηκαν ακόμα περισσότερο, γιατί έχουμε πλέον ανοιχτή παρέμβαση των διεθνών καπιταλιστικών οργανισμών (ΟΟΣΑ, Διεθνής Τράπεζα, ΕΟΚ κλπ.), με αποτέλεσμα η ανάπτυξη και ο προγραμματισμός της να εξαρτώνται άμεσα από το γενικότερο σχεδιασμό των παραπάνω οργανισμών που εντάσσονται στην εκπαιδευτική και οικονομική καπιταλιστική ενοποίηση.

Θα επιχειρήσουμε μια σύντομη επισκόπηση - ανάλυση των περιπετειών της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης στη χώρα μας.

Η τεχνική εκπαίδευση στη χώρα μας ξεκινάει από την εποχή του Καποδίστρια. Ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας - μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους - ιδρύει το πρώτο τεχνικό σχολείο στην Αίγινα, στο εκεί λειτουργούν ορφανοτροφείο. Το 1857, σε μια έκθεση του υπουργού Δημόσιας Εκπαίδευσης Χριστόπουλου, βρίσκονται οι πρώτες ουσιαστικές βασικές αρχές στις οποίες στηρίχτηκε ο σχολικός μηχανισμός στο χρονικό διάστημα 1828-1856.

Στην έκθεση αναφέρεται ότι με τα προτεχνολογικά σχολεία θα επιτευχθεί επιτυχημένη συμπλήρωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Το παραπάνω σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω της πολιτικής κρίσης που θα οδηγήσει μέσα από το Σύνταγμα του 1864 στην κρατική αναδιοργάνωση.

Οι πιέσεις για την καθιέρωση κάποιου συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης θα ενταθούν από το 1885, αλλά παρ' όλα αυτά μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα δε θα αποδώσουν. Η αιτία αυτής της καθυστέρησης θα πρέπει να αναζητηθεί στην καθυστερημένη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και μάλιστα της βιομηχανίας, εξαιτίας τόσο του συμβιβασμού της ελληνικής αστικής τάξης με τους τσιφλικάδες όσο και με τη σύνδεση και συγχώνευση του ντόπιου με το ξένο κεφάλαιο που πλούτιζε κατά κύριο λόγο απ' το διαμετακομιστικό εμπόριο.

Τελικά, απ' ό,τι λένε οι στατιστικές της εποχής, στα 1910-11 δεν υπήρχαν παρά 10 δημόσιες επαγγελματικές σχολές, κύρια εμπορικές και ναυτικές, με 567 μαθητές, κι αν σ' αυτούς προστεθούν και 320 μαθητές, που είχαν οι ιδιωτικές σχολές, συγκεντρώνονται συνολικά 897 μαθητές, αριθμός που φτάνει το 2,6% του μαθητικού δυναμικού της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Μετά το 1922 η κατάρρευση των ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού, η Μικρασιατική Καταστροφή, η μαζική εισροή προσφύγων και το κίνημα της εκβιομηχάνισης που ακολούθησε δημιουργούν νέα δεδομένα. Τα επαγγελματικά σχολεία όμως λειτούργησαν ελλιπώς και ανοργάνωτα με ελάχιστα ποσοστά μαθητών, ενώ συγχρόνως ο αναλφαβητισμός παράμεινε υψηλός. Κι αυτό γιατί η επαγγελματική εκπαίδευση δεν οικοδομήθηκε πάνω σε γερά θεμέλια, δηλαδή σε διευρυμένη ποσοτικά και ποιοτικά βασική εκπαίδευση του λαού. Ιδρύθηκε σαν ξεχωριστό - παράλληλο κύκλωμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μετά το μόλις 4χρονο ή 6χρονο δημοτικό σχολείο. Από την άλλη πλευρά για 30 ακόμη χρόνια οι νεκρές γλώσσες και ο "κλασικός" προσανατολισμός του ελιτίστικου γυμνασίου καθόριζε την ανεπάρκεια του δημοτικού, που έτσι δεν κατάφερε να γίνει το "σχολείο όλου του λαού", όπως από τις παραμονές του αιώνα οι Φιλελεύθεροι οραματίζονταν.

Η δικτατορία του 1936, η Κατοχή κι ο εμφύλιος πόλεμος ήταν σαν να μην άγγιξαν την αστική εκπαιδευτική πολιτική. Ο νόμος 1823/51 θεσμοθετεί το σχήμα γυμνάσιο - λύκειο, φιλολογικό ή φυσικομαθηματικό, εμμένοντας στον "ελληνοχριστιανικό", θεωρητικό χαρακτήρα της μέσης εκπαίδευσης. Στους βασικούς στόχους της κρατικής ανασυγκρότησης τίθεται και το ζήτημα της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Η κατάσταση της εκπαίδευσης την περίοδο εκείνη είναι δραματική. Η μεταρρύθμιση γίνεται αίτημα του αναπτυσσόμενου λαϊκού κινήματος με επικίνδυνα για την εξουσία της άρχουσας τάξης αιτήματα. Στο χώρο μπαίνει τώρα και το ξένο κεφάλαιο, με ειδικούς εμπειρογνώμονες που ασχολούνται με την Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Το ΕΛΚΕΠΑ, που ιδρύεται με την εφαρμογή του διαβόητου "σχεδίου Μάρσαλ" καλεί τους ξένους εμπειρογνώμονες, σε συνεργασία με τα υπουργεία Συντονισμού και Παιδείας, για την πειραματική εφαρμογή ταχύρυθμης εκπαίδευσης σε επιχείρηση, το Μάιο του 1958 στην Αθήνα, την Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη. Επίσης, το ΕΛΚΕΠΑ οργανώνει ένα σεμινάριο μετεκπαίδευσης λειτουργών μέσης παιδείας, καρπός του οποίου θα είναι η ΣΕΛΕΤΕ.

Με το νόμο 3971/59 θεσπίζεται το απολυτήριο στην τρίτη τάξη εξατάξιου γυμνασίου (προσπάθεια να περιοριστεί η ροή των εργατόπαιδων που διεκδικούσε χώρο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και διαχωρισμού ουσιαστικά του γυμνασίου σε δυο τμήματα). Παράλληλα ιδρύονται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη δύο σχολές υπομηχανικών μέσης στάθμης, επίσης έξι σχολές τεχνικών βοηθών εργοδηγών και στην Αθήνα η Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΣΕΛΕΤΕ), με σκοπό την επιμόρφωση των λειτουργών της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η ελληνική οικονομία υφίσταται σημαντικές μεταλλαγές που ενισχύουν τον κεφαλαιοκρατικό χαρακτήρα κι επιταχύνουν την ενσωμάτωσή της στα διεθνή οικονομικά πολυεθνικά καπιταλιστικά κέντρα. Οι ιδεολογικές αναστολές είναι πάντα ισχυρές. Ο φόβος μήπως χάσει η πολιτική εξουσία τον πολιτικό έλεγχο των νεότερων γενεών, εξακολουθεί να τροφοδοτεί ισχυρότατες αντιστάσεις.

Οι βασικές αλλαγές στην οικονομία της χώρας στις αρχές της δεκαετίας του 1960 κάνουν τη μεταρρύθμιση αντικειμενικά αναγκαία για την οικονομική εξέλιξη, όπως τη βλέπει, όπως αναφέραμε, ένα τμήμα της αστικής τάξης. Συγχρόνως, η τρομακτική ανεπάρκεια του σχολείου, όχι μόνο στη διαμόρφωση ειδικοτήτων, αλλά σε όλα τα επίπεδα, κάνει το αίτημα για μεταρρύθμιση, μια από τις λαοφιλέστερες και τις πλατύτερα υιοθετημένες διεκδικήσεις.

Ετσι, το 1964 η κυβέρνηση του Κέντρου με το ΝΔ 4779/64 αναδιαρθρώνει τη γενική εκπαίδευση. Καθιερώνεται η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, όμως εδραιώνοντας τους φραγμούς στη ροή της, διατηρώντας το διαχωρισμό "δημοτικό - γυμνάσιο, λύκειο". Το γυμνάσιο διαιρείται σε γενικής εκπαίδευσης και επαγγελματικού προσανατολισμού.