Το θέμα του σοσιαλισμού που ζήσαμε για 70 και πλέον χρόνια, αποτελεί στοιχείο προβληματισμού και αυτού του προσυνεδριακού διαλόγου. Το ΚΚΕ είναι ίσως από τα λίγα αριστερά κόμματα, αν όχι το μοναδικό, που κάλεσε τα μέλη και τους οπαδούς του να διατυπώσουν δημόσια τις απόψεις τους, για το κεφαλαιώδες αυτό θέμα. Ωστόσο, τα ίδια ερωτήματα που τέθηκαν στο δημόσιο αυτό διάλογο, συνεχίζουν να απασχολούν και να βασανίζουν τον κόσμο της ευρύτερης Αριστεράς, και όχι πάντα κακόπιστα. Ερωτήματα όπως: Τι έγινε το 1989, ήταν η αντεπανάσταση που σάρωσε τις κοινωνίες αυτές, ή κατέρρευσαν από μόνες τους; Γιατί ο εργαζόμενος λαός, όχι μόνο δεν αντέδρασε στα σχέδια επαναφοράς του καπιταλισμού, αλλά σε πολλές περιπτώσεις συντάχθηκε ενεργητικά με τα αντεπαναστατικά στοιχεία; Πώς εξηγείται το ιστορικά πρωτοφανές, ένας ολόκληρος κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός, ο οποίος αισθάνεται να απειλείται με ολοκληρωτική εξαφάνιση, να έχει παραλύσει, να μην αντιδρά, να μη δίνει την ύστατη μάχη, όπως γνωρίζουμε από άλλες ιστορικές επαναστατικές ή αντεπαναστατικές καταστάσεις; Και παρενθετικά με αυτό. Πώς σχεδόν ολόκληρη η ηγεσία ενός ιστορικού κόμματος, όπως το ΚΚΣΕ, πρωταγωνίστησε, με τον πιο άθλιο και αρνητικό τρόπο, στις αντιδραστικές αλλαγές; Τι έγινε τελικά με το Κόμμα του Λένιν; Πώς μεταλλάχτηκε από επαναστατικό, σε κόμμα όπου στην ηγεσία του κυριάρχησαν τα πιο τυχοδιωκτικά και ποταπά στοιχεία;

Πρόκειται για ερωτήσεις που καίνε. Αλλά θα πρέπει να απαντηθούν με τον πιο πειστικό τρόπο, έστω και αν χρειαστεί να τσουρουφλιστούν και να καούν όσοι επιχειρήσουν να δώσουν τις αναγκαίες απαντήσεις. Και αυτό για ένα βασικό λόγο. Το τι έγινε στις κοινωνίες αυτές, δεν αφορά το παρελθόν. Αφορά κυρίως το παρόν και το μέλλον του κομμουνιστικού κινήματος, των στρατηγικών του επιλογών. Σωστά φωνάζουμε το σύνθημα πως το μέλλον δεν είναι ο καπιταλισμός, αλλά ο σοσιαλισμός. Αρκεί, βέβαια, να απαντήσουμε απλά και πειστικά στα ερωτήματα που θέτουν οι εργαζόμενοι, για το τι σοσιαλιστική κοινωνία θέλουμε να φτιάξουμε, αν στην κοινωνία του μέλλοντος θα διασφαλίζονται τα θεμελιώδη, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και ελευθερίες του εργαζόμενου ανθρώπου. Γι' αυτόν παλεύουμε, σ' αυτόν πρέπει να είναι στραμμένη και η προσοχή μας. Και οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, δεν έχουν φιλολογικό χαρακτήρα, έχουν το στοιχείο της αμεσότητας. Βιάζουν. Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν έχουμε το χρόνο σύμμαχό μας. Στα 15-16 χρόνια της πλήρους κυριαρχίας του ο καπιταλισμός αποδείχτηκε όχι μόνο βάρβαρος, αλλά και άκρως επικίνδυνος. Στο μικρό αυτό διάστημα, οι δυνάμεις του κεφαλαίου οδήγησαν τα πράγματα στα άκρα. Ολόκληρες περιοχές του πλανήτη ερημώνονται, δικαιώματα και κατακτήσεις τσαλαπατιούνται, ο εμπορικός ανταγωνισμός στο έπακρο, το εκ νέου μοίρασμα των αγορών και των πρώτων υλών, περνάνε μέσα από λουτρό αίματος, το περιβάλλον θυσιάζεται στο καπιταλιστικό κέρδος, ο πολιτισμός, δεμένος στο άρμα των «χορηγών» - κεφαλαιοκρατών ασφυκτιά, η μεταφυσική σε όλες της τις μορφές διεκδικεί ρόλο πρωταγωνιστή στην ερμηνεία των κοινωνικών και οικονομικών φαινομένων, ο ρόλος των κοινωνικών ιδίως επιστημών αμφισβητείται, αντιδραστικές και πεσιμιστικές αντιλήψεις και θεωρίες αναβιώνουν. Εχουμε μπροστά μας ολοζώντανο τον κόσμο της πιο βαθιάς παρακμής. Η αντικατάστασή του, αποτελεί όρο επιβίωσης της ανθρωπότητας. Ο 21ος αιώνας πρέπει να γίνει ο αιώνας των σοσιαλιστικών επαναστάσεων.

Για το σοσιαλισμό που ζήσαμε

Στα πλαίσια του προσυνεδριακού διαλόγου, θα ήθελα να διατυπώσω τις απόψεις μου, για ένα θέμα που κάθε άλλο παρά απλό είναι, ώστε να επιχειρηθεί να ερμηνευτεί με λογικές της πλήρους αποδοχής ή της πλήρους άρνησης.

Οπως είναι γνωστό από τη θεωρία που διατύπωσαν οι κλασικοί, ο καπιταλισμός σαν το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που στηρίζεται στην εκμετάλλευση του ελεύθερου (με νομικούς όρους) εργάτη και στην ατομική καπιταλιστική ιδιοποίηση του παραγόμενου κοινωνικού προϊόντος, μοιραία θα αντικατασταθεί από την κοινωνία των ελεύθερα συνεταιριζομένων παραγωγών, την κομμουνιστική κοινωνία. Πάντα σύμφωνα με τους κλασικούς, μεταξύ της καπιταλιστικής και της κομμουνιστικής κοινωνίας μεσολαβεί ένα διάστημα, όπου το νικηφόρο προλεταριάτο, αφού έχει ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με την αστική τάξη, την έχει νικήσει σε πολιτικό επίπεδο, διαμορφώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις για το πέρασμα στην κομμουνιστική κοινωνία. Η μεταβατική αυτή περίοδος, μεταξύ του καπιταλισμού και του κομμουνισμού, είναι γνωστή με τον όρο δικτατορία του προλεταριάτου. Στο μεσοδιάστημα αυτό, όσο εδραιώνεται η πολιτική και οικονομική εξουσία της εργατικής τάξης, τόσο γίνονται τα αναγκαία βήματα για την κομμουνιστική αυτοκυβέρνηση του εργαζόμενου λαού. Αναγκαία προϋπόθεση γι' αυτό ο βαθμιαίος μαρασμός του σοσιαλιστικού κράτους, δεδομένου ότι αν και κράτος που στηρίζεται στην κοινωνικοπολιτική συμμαχία της εργατικής τάξης και των μικρομεσαίων στρωμάτων, η οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας προϋποθέτει το ξεπέρασμά του. Εξυπακούεται ότι βασικό στοιχείο του περάσματος από το «βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας», είναι η εξάλειψη της μόνιμης και υψηλόβαθμης υπαλληλικής γραφειοκρατίας, αναγκαίας κατά τα άλλα σε όλες τις ταξικές κοινωνίες και στις πρώτες βαθμίδες του σοσιαλισμού. Αυτά έλεγε η θεωρία. Τι όμως έγινε στην πράξη; Η Σοβιετική Ενωση, από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής της, βρέθηκε σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης. Είναι γνωστά τα ιστορικά γεγονότα από το 1917 έως και το 1990, και δε θα σταθούμε σ' αυτά. Απλώς θέλουμε να σημειώσουμε ότι οι ιστορικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν έκαναν αναγκαία όχι τη σταδιακή, έστω και βραδεία τάση, απονέκρωσης του σοβιετικού σοσιαλιστικού κράτους, στην προοπτική της κομμουνιστικής κοινωνίας, αλλά αντίθετα την ενίσχυσή του. Κανένας λογικός άνθρωπος δε θα είχε την απαίτηση, τη δεκαετία του '30, όταν οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές και οι ναζί, προετοίμαζαν το νέο πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ενωσης, η ηγεσία της τελευταίας, να μην επιδίωκε να ενισχύσει την άμυνά της, να μη θωρακίσει το σοσιαλιστικό κράτος. Το ίδιο ισχύει και για την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Οπότε τι γίνεται με το βασικό πολιτικό στόχο της βαθμιαίας απονέκρωσης των κρατικών δομών; Τι γίνεται με τη μόνιμη υπαλληλική γραφειοκρατία; Τα ίδια τα γεγονότα δείχνουν ότι κάτω από τις δυσμενείς αυτές συνθήκες, η βασική πολιτική επιδίωξη εγκαταλείπεται, η υπαλληλική γραφειοκρατία, αντί να αποδυναμωθεί, ενισχύεται. Συνεχίζει να διαχειρίζεται τις κρατικές υποθέσεις, στο όνομα του εργαζόμενου λαού, αλλά, όπως αποδεικνύεται σήμερα, όχι και προς το συμφέρον του εργαζόμενου λαού. Σταδιακά παγιώνεται σε στρώμα με ιδιοτελή συμφέροντα, και σύμφωνα με τις περιγραφές του Ενγκελς, στέκεται απέναντι και πάνω από τον εργαζόμενο λαό. Δυστυχώς, βασικός μοχλός παραγωγής και ανάδειξης του γραφειοκρατικού αυτού στρώματος, αναδεικνύεται το ΚΚΣΕ, μέσα στο οποίο, εκτός από γνήσιους επαναστάτες, συνωθούνται και συνωστίζονται τυχοδιωκτικά και καιροσκοπικά στοιχεία.

Αν η ανάλυση αυτή έχει ψήγματα αλήθειας, τότε προκύπτουν τα ακόλουθα ερωτήματα. Μπορεί να υπάρξει η κομμουνιστική κοινωνία του μέλλοντος, χωρίς να λύσει το θεμελιώδες πρόβλημα του περάσματος από το σοσιαλιστικό κράτος στην κομμουνιστική αυτοδιεύθυνση; Μπορεί και πρέπει να προσδιοριστεί χρονικά η μεταβατική περίοδος της δικτατορίας του προλεταριάτου; Τι γίνεται, αν οι σοσιαλιστικές κοινωνίες του μέλλοντος κληθούν να αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα που αντιμετώπισε η Σοβιετική Ενωση, αυτό της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης; Και με δεδομένο αυτό. Μπορεί να οικοδομηθεί σοσιαλισμός σε μια χώρα, ή σε μια μικρή ομάδα χωρών, ή θα πρέπει να επανεξετάσουμε το ζήτημα αυτό;

Οσο για το ρόλο αυτής της, από ένα σημείο και μετά παραδομένης στη γραφειοκρατία, Σοβιετικής Ενωσης στις διεθνείς εξελίξεις, έχει μιλήσει η ίδια η ιστορία. Υπήρξε ο βασικός, καθοριστικός παράγοντας της συντριβής του ναζισμού και του φασισμού, ο βασικός τροφοδότης του αγώνα του βιετναμικού λαού, το αποφασιστικό στήριγμα του αντιαποικιακού αγώνα και του κινήματος των αδεσμεύτων. Η ύπαρξή της αποτέλεσε τη βασική εγγύηση των εργατικών κατακτήσεων στη Δυτική. Ευρώπη τη μεταπολεμική περίοδο. Το θέμα του σοσιαλισμού που ζήσαμε, η εξέτασή του, και αντιφατική είναι και σύνθετη..

Θανάσης Κανιάρης