Μερικές γλωσσικές παρατηρήσεις στο κείμενο αυτό (αν βέβαια έχει μεταδοθεί με απόλυτη ακρίβεια):

α. Η χρήση του όρου προνόμιοσυνιστά, νομίζω, ανορθοέπεια, δηλαδή δεν είναι σωστή, ιδιαίτερα, όταν η λέξη αυτή χρησιμοποιείται από τον αρχιεπίσκοπο, για τον απλό λόγο ότι δεν είναι προνόμιο, δηλαδή μια δυνατότητα πέρα ή πάνω από ό,τι ο νόμος ορίζει για όλους τους πολίτες (να μπορούν ελεύθερα να λένε την άποψή τους... ). Με ποιο νόημα ο αρχιεπίσκοπος το νιώθει ωςπρονόμιο; Μήπως με την προσδοκία ότι ο δικός του λόγος θα είναι πιο ακουστός; Οσο ψηλότερα βρίσκεται κανείς στην κοινωνική ιεραρχία, νόμιμα και κανονικά, τόσο περισσότερο νομίζει ότι γίνεται περίβλεπτος και ο λόγος του ακουστός. Αυτή η κατάσταση δεν αποτελεί προνόμιο. Αν είχε εννοιολογικά συλλάβει τον όρο προνόμιο ο μακαριότατος, μπορούσε και όφειλε να τον αποφύγει και να καταφύγει αποκλειστικά στο συνταγματικόδικαίωμα που "έχει σήμερα και ο τελευταίος πολίτης".

β. Αλλά τούτη η φράση εγκλείει άλλη ανορθοέπεια ή αποκαλύπτει άλλη εννοιολογική σύγχυση. Σε σχέση προς τα δικαιώματαδεν υπάρχουν πρώτοι, μεσαίοι, ουραγοί, τελευταίοι. Είναι όλοιίσοι πολίτες.Πώς ο μακαριότατος έκανε τέτοια φραστική αντιδιαστολή; Κινδυνεύει να παρερμηνευτεί ως ουσιαστική, όπου το δικαίωμα του τελευταίου πολίτη μπορεί να ασκεί πολύ περισσότερο όποιος το έχει προμνημονεύσει ωςπρονόμιο για τον εαυτό του ή για το αξίωμά του. Ο κίνδυνος παρερμηνείας ελλοχεύει πολύ περισσότερο, αν θυμηθούμε ότι άλλης Εκκλησίας ο προκαθήμενος αυτοαποκαλείται "servus servorum dei (= δούλος των δούλων του θεού)".

γ. Αλλο λεκτικό αβλέπτημα ή ολίσθημα εντοπίζεται στη χρήση της γενικής του τόπου.Η φροντίδα για ορθοέπεια οδηγεί, νομίζω, μάλλον στην έκφραση γνώμης για ταζητήματα της κοινωνίας,όταν μάλιστα φθέγγεται ενθρονιζόμενος ο προκαθήμενος της Εκκλησίας, ο οποίος, φρονώ, είναι καλύτερο να εκφράζει γνώμη (2), όχιάποψη, που υποδηλώνει περιορισμένη οπτική γωνία και ίσως στενή αντίληψη. Αποψη μπορούν να έχουν τα μέλη του ποιμνίου, οι κοινωνικές ομάδες, τα επαγγελματικά σωματεία. Ο προκαθήμενος μπορεί να επιδιώκει συνολική εποπτεία και αντίληψη των θεμάτων της κοινωνίας καιδιατύπωση γνώμης (2), με ό,τι συνεπάγεται σε σεμνότητα και διαλλακτικότητα.

α)Γιατί η παρέμβαση - και η πιο καλοπροαίρετη - ερμηνεύεται εύλογα από τους θιγόμενους ως επέμβαση.

β) Γιατί μέσα σε χώρο μη οικείο τα ολισθήματα είναι πιο πιθανά, ακόμη και γλωσσικά, που μπορούν να φθείρουν και τους αδιάφθορους.

γ) Γιατί μέσα στα εδάφη που φαίνονται αφρούρητα φυτρώνουν νέοι φρουροί, "δάκνοντες κύνες", κάποτε.

δ) Γιατί οι επεμβασίες (όσο καλοπροαίρετη και αν παρουσιάζεται ή να είναι η παρέμβασή τους) μοιραία επισύρουν κριτική όχι μόνο για αλλοτριοπραγμοσύνη,αλλά και για όλη την ιστορία του δικού τους κόσμου και προσώπου: πράξεις, παραλείψεις, ολιγωρίες, αμαρτίες, ατασθαλίες. (3)

Επειδή εγώ νιώθω αδύναμος για παρέμβαση ή παραίνεση, παραθέτω μία παράγραφο του Επίκουρου, ελπίζω φιλική για κάθε αποδέκτη: "Μήτε νέος ων μελλέτω φιλοσοφείν, μήτε γέρων υπάρχων κοπιάτω φιλοσοφών, ούτε γαρ άωρος ουδείς ούτε πάρωρος προς το υγιαίνον της ψυχής". (4)

Φ. Κ. ΒΩΡΟΣ, Ph. D.

Επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σημειώσεις - Διευκρινίσεις

1. Απόσπασμα από τον ενθρονιστήριο λόγο του αρχιεπισκόπου κ. Χριστόδουλου(από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" της 11/5/98).

2. Η διατύπωση γνώμης προϋποθέτει βαθιά γνώση του θέματος και εγκλείει συνείδηση ευθύνης και υποκειμενισμού - ταπεινοφροσύνης.

3. Η ιστορία είναι γεμάτη από περιστατικά θετικά και αρνητικά, που εύλογα ανακαλούνται στην επιφάνεια, όταν προκαλούνται ασύνετες αντιδικίες από άκαιρες παρεμβάσεις, έστω και για "καίρια" θέματα κατά τη γνώμη του.

4. Επικούρου, Επιστολή προς Μενοικέα, προοίμιο.