ΜΕΡΟΣ 3ο

Και δεν είναι μόνο τα πραγματολογικά επιχειρήματα. Αυτή η υπεράσπιση ζητεί να εντυπωσιάσει και με τη μεγαλορρημοσύνη της. Καταφεύγει και σε άλλους παράγοντες, μορφώνει, είπαμε, μια πολύχρωμη φιλολογία. Πηγαίνει στο θυμικό και στο φιλοσοφικό στοχασμό και συγκροτεί πλούσια μυθολογική ιδεολογία.

Στη σφαίρα του θυμικού που ανεβαίνει, συναντά την "πίστη στην αδιαφιλονίκητη ευφυία, στη δημιουργική ορμή ολόκληρης της ελληνικής φυλής". Οποιος δεν πιστεύει, όποιος φοβάται τη φθορά της στη συνάφειά της με τους ξένους, αυτός αντικρύζει τον Ελληνισμό από πριν καταδικασμένο στο μαρασμό ή στον αφανισμό, πράγμα που δε μπορεί ποτέ να το παραδεχτεί μια ελληνική ψυχή. Η επίκληση τέτιων συναισθηματικών παραγόντων, μπορεί να συγκινεί, μα βγαίνει έξω από τα όρια της πραγματολογικής έρευνας. Μας πηγαίνει σε άλλες σφαίρες, όπου η πίστη είναι καμιά φορά χρήσιμη, γιατί παρορμά στην πράξη, αλλά κ' η πράξη για να είναι γόνιμη, αποτελεσματική, πρέπει να στηρίζεται πάνω σε αντικειμενικές δυνατότητες που χαράζονται μέσα στην πεζή πραγματικότητα. Δίχως άλλο ο Ελληνισμός πέρασε από πολλές δοκιμασίες και νίκησε κ' έζησε, μα πρέπει κανείς ν' ανιχνεύει τους πραγματικούς παράγοντες που βοήθησαν στη νίκη και στην επιβίωσή του και να διδάσκεται απ' αυτή την ανίχνευση. Το συναίσθημα μόνο του δεν αρκεί.

Στη σφαίρα πάλι του φιλοσοφικού στοχασμού, η υπεράσπιση χρησιμοποιεί και τονίζει υψηλές φιλοσοφικές αρχές. Η ιστορία διδάσκει, μας λέγουν, πως συχνά οι λίγο ή πολύ συνειδητοί σκοποί που θέτουν οι άνθρωποι στην πράξη τους, φέρνουν σε διαφορετικά, σε αναπάντεχα αποτελέσματα. Η πορεία της ιστορίας δεν ακολουθεί πάντοτε την κατεύθυνση που πρέπει να χαράζουν οι σκοποί, παρά φαίνεται σαν να κανονίζεται και να διαμορφώνεται από άλλους απρόβλεπτους παράγοντες. Εδώ βρίσκει την εφαρμογή της η περίφημη αρχή της "ετερογονίας των σκοπών", που την έχει διατυπώσει ο Γερμανός φιλόσοφος Wundt. Αρα τα συμφεροντολογικά οικονομικά και πολιτικά ελατήρια που έσπρωξαν στη δημιουργία της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς, η εκμεταλλευτική κι αρπαχτική διαγωγή προς τους μικρούς, γενικά όλα τα κακά στίγματα που είναι ανάγλυφα στη φυσιογνωμία του πελώριου αυτού σχηματισμού, με το πέρασμα του χρόνου μπορούν να φέρουν σε ολωσδιόλου διαφορετικά αποτελέσματα. Με άλλους λόγους, δεν πρέπει να φοβόμαστε τα σημερινά κακά - που τα αναγνωρίζουν λίγο πολύ όλοι, οι υπέρμαχοι κ' οι αντίμαχοι - παρά να περιμένουμε τα καλά που θα έλθουν αργότερα χάρη στην ετερογονία των σκοπών. Ομως η αρχή αυτή, παρμένη έτσι όπως μας τη διατυπώνουν, καταντά ολότελα κενή, αφηρημένη, μεταφυσική. Σ' αυτή την έννοιά της δε διαφέρει από την προηγούμενη συναισθηματική που κηρύττει την πίστη στη δημιουργική δύναμη της φυλής. Είναι αληθινό πως μέσα στην ιστορική ανάπτυξη η πράξη των ανθρώπων, ενώ κατευθύνεται από ορισμένους σκοπούς, πολλές φορές φέρνει σε απροσδόκητα αποτελέσματα, σαν να πρόκειται για μια πραγματική ετερογονία. Ομως δεν πρέπει ν' αποδίνουμε σ' αυτά τα φαινόμενα κανένα μυστικιστικό χαραχτήρα, να φανταζόμαστε πως υπάρχει κάποια ακατανόητη θαυματουργική αρχή που ενεργεί μάλιστα σε ορισμένη κατεύθυνση, δηλ. από το κακό φέρνει στο καλό, και να παρηγοριόμαστε. Αυτή τη λειτουργική αποστολή μέσα από διάφορα κακά να βγάζουν τα καλά την έχουν αναλάβει κάποιες υπερφυσικές δυνάμεις, όπως λ.χ. το Απόλυτο Πνεύμα του Χέγκελ ή κάτι άλλο παρόμοιο.

Βέβαια, οι άνθρωποι πολλές φορές ως τα τώρα, μ' όλο που οι ίδιοι με την καθημερινή πράξη τους δημιουργούσαν την ιστορία τους, δεν ήξεραν, δεν κατανοούσαν την ανάπτυξη των ιστορικών φαινομένων, δεν είχαν την απαιτούμενη ιστορική "όραση". Αγνοούσαν τους νόμους που κυβερνούν το κοινωνικό γίγνεσθαι και δεν ήταν ικανοί να συλλάβουν τον αντιφατικό χαρακτήρα που κλείνει μέσα της η κίνησή του, να διακρίνουν τις αντινομίες που χαράζονται μέσα σ' αυτό και να ξεχωρίσουν εκείνο που γίνεται κι αναπτύσσεται από εκείνο που φθίνει κι αφανίζεται. Ετσι δεν ήταν εύκολο να επέμβουν συνειδητά και να βοηθήσουν με την πράξη τους, να κατευθύνουν όσο θα μπορούσαν το αντικειμενικό γίγνεσθαι. Γι' αυτό το λόγο τα αποτελέσματα τούς φαίνονταν μερικές φορές ακατανόητα, τους ήταν απρόβλεφτα. Μα σήμερα ξέρουμε τους νόμους που κυβερνούν την ιστορική ανάπτυξη και μπορούμε - χρησιμοποιώντας όμως αυτούς τους ίδιους, σύμφωνα με αυτούς - να επεμβαίνουμε και να κατευθύνουμε όσο γίνεται. Κάτι το ανάλογο πράττουμε στο φυσικό κόσμο, όπου ενεργούμε σύμφωνα με τους δικούς του νόμους και κατορθώνουμε με αυτόν τον τρόπο να τον εξουσιάζουμε και να τον μεταβάλλουμε ως ένα βαθμό. Μα αυτή η ανθρώπινη δράση, η αποτελεσματική, δεν είναι αυθαίρετη και δε ρυθμίζεται από κάτι το υπερφυσικό. Δεν υπάρχει καμιά μαγική ετερογονία, παρά κάθε ανάπτυξη, κάθε μεταβολή προέρχεται από ορισμένους, συγκεκριμένους παράγοντες. Βέβαια όλα αλλάζουν, τίποτε δε μένει αιώνια σταθερό, μα πρέπει κάθε φορά να βρίσκουμε τους αντικειμενικούς παράγοντες και να προσπαθούμε να τους προωθήσουμε εμείς οι ίδιοι.

Οσο για την Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά, που τώρα συζητούμε, η πραγματολογική έρευνα ξεσκεπάζει ολοκάθαρα το χαραχτήρα της. Πώς λοιπόν ο αρπαχτικός, ο ληστρικός αυτός χαραχτήρας του μονοπωλιακού ιμπεριαλισμού θα αλλάξει και θα φέρει κάτι καλό; Ο κ. Ι. Πεσμαζόγλου πιστεύει μ' αισιοδοξία στην καλή μεταβολή του. Μέσα στην Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά "πιθανώτατα, λέγει, θα αναπτυχθούν συν τω χρόνω κοινωνικοπολιτικαί δυνάμεις ανεξάρτητοι των αιτίων και ενδεχομένως βασικώς διάφοροι των εξελίξεων που οδηγούν σήμερον εις την ενοποίησιν της Ευρώπης. Εις τον σχηματισμόν των νέων τούτων κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων... δύναται η Ελλάς να προσφέρη θετικήν συμβολήν. Με τοιούτου είδους γονίμους πρωτοβουλίας και δραστηριότητας, εις το πλαίσιον μιας μεγάλης ηνωμένης δημοκρατικής Ευρώπης, δυνάμεθα όχι μόνον ενδεχομένους κινδύνους να αποκρούσωμεν, αλλά και να ενισχύσωμεν και κατοχυρώσωμεν την ιδιαιτέραν εθνικήν μας υπόστασιν έναντι των ισχυρών ρευμάτων της εποχής μας". Κι ακόμα: "Διατί ειδικώτερον θα κινδυνεύση η εθνική ελληνική φυσιογνωμία εις το πλαίσιον μιας μεγάλης ευρωπαϊκής δημοκρατικής ενότητος, εντός της οποίας είναι εύλογον να αναμένεται η διαμόρφωσις συν τω χρόνω ισχυρών προοδευτικών και μεταρρυθμιστικών τάσεων;".Πώς όμως θα γίνει αυτή η ευεργετική αλλαγή; Ο κ. Πεσμαζόγλου δε μας σαφηνίζει και σίγουρα δε σκέπτεται καμιά ακατανόητη μεταμορφωτική ενέργεια της "ετερογονίας των σκοπών". Αυτά καθεαυτά, τα μονοπώλια δεν αλλάζουν στο χαραχτήρα τους, καμιά προοδευτική μεταβολή δεν πρόκειται να γίνει μέσα στην Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά, όσο αυτή δουλεύει σε ορισμένα συμφέροντα, όσο είναι ένα μέρος της Ευρώπης που ορθώνεται απειλητικό ενάντια στο άλλο. Η αλλαγή μπορεί να προέλθει μόνο από άλλους ιστορικούς παράγοντες που αναπτύσσονται κι ωριμάζουν διαλεκτικά μέσα σ' αυτόν τον ίδιο ευρωπαϊκό χώρο. Μόνο τα εκατομμύρια των εργαζομένων μαζών που υποφέρουν από την πίεση και την εκμετάλλευση, μπορούν να φέρουν τη μεταβολή στην κατεύθυνση που δίνουν τα μονοπώλια στο σημερινό οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Αλλά τούτους τους παράγοντες δεν τους λογαριάζουν διόλου οι αισιόδοξοι υπέρμαχοι της Κοινής Ευρωπαϊκής Αγοράς.

Η ένωση αυτή δεν ανήκει στο πραγματικό εκείνο που "γίνεται κι αναπτύσσεται". Μολαταύτα μάς την παρουσιάζουν σαν ένα αίτημα της ιστορίας. Η ιστορική ανάπτυξη, μας λέγουν, προχωρεί από τις μικρές κοινωνικές και πολιτικές ενότητες, ολοένα προς τις μεγαλύτερες, μα η πορεία δεν είναι αδιάκοπη, συχνά σταματά και πάλι συνεχίζεται παραπέρα. Η εναλλαγή, παρατηρούν, από τον κερματισμό στη συνένωση και πάλι πίσω στον πρώτο είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο. Είναι βέβαιοι πως οι μεγάλες ενότητες, οι αυτοκρατορίες και οι αρχαίες και οι νεώτερες, παρ' όλα τα κακά που μπορούν να έχουν, φέρνουν πάντοτε τη συνοχή, την τάξη, την ασφάλεια, την πρόοδο στους ανθρώπους, ενώ οι μικρές μονάδες με τις προστριβές τους, τους ανταγωνισμούς τους, τους πολέμους, δημιουργούν σύγχυση και ταραχή. Ας θυμηθούμε, μας προτρέπουν, τη μεγάλη εθνική ενότητα που πρόβαλε μέσα στην κατακερματισμένη σε πολλά φέουδα Γαλλία. Ας ατενίσουμε την έντονη εθνική συνείδηση που φανερώθηκε τότε κ' ένωσε σ' ένα σφιχτό σύνολο εκατομμύρια ανθρώπους. Ο εθνισμός όμως αυτός που απλώνεται μετά τη Γαλλική Επανάσταση στους διάφορους λαούς και τους ξεσηκώνει για την ανεξαρτησία τους, γίνεται έπειτα ένα τρομερό εμπόδιο. Η "αρχή των εθνοτήτων", που αναστάτωσε τον κόσμο τον περασμένο αιώνα και που τούτη τη στιγμή προκαλεί τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, φέρνει το θρυμματισμό, εμποδίζει την πορεία προς τα εμπρός. Γι' αυτό παρουσιάζεται επιταχτική η ανάγκη για τη συνένωση και το ιστορικό αίτημα προβάλλει με όλη την ορμή του. Τούτο το αίνιγμα εκφράζουν όλες οι προσπάθειες που έχουν γίνει μέσα στο σημερινό αιώνα για μιαν ευρωπαϊκή ένωση. Και η Κοινή Αγορά δεν κάνει άλλο τώρα παρά να πραγματώνει κατά έναν τρόπο την ιστορική αυτή ανάγκη.

ΑΥΡΙΟ

ΤΟ 4ο και τελευταίο μέρος