Διαβάζοντας τις Θέσεις, πείθεται κανείς ότι καταφέραμε να ξεπεράσουμε την κρίση που δημιούργησε παγκόσμια η ήττα του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ενωση και είμαστε πια έτοιμοι να κάνουμε ένα «γενναίο βήμα» προς τα μπρος. Αλλά για το βήμα αυτό χρειάζεται α) ιδεολογικο-θεωρητικός εξοπλισμός και β) ανάλογη κομματική οργάνωση.

Επειδή δε μας παίρνει ο χώρος, θα σταθώ σε δύο βασικά θεωρητικά θέματα, που χωρίς τη σωστή λύση τους δεν μπορεί να γίνει αυτό το βήμα που θέλουμε.

Το πρώτο είναι η σωστή απάντηση στο γιατί, ενώ ο σοσιαλισμός νίκησε το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και από «Μια μόνη χώρα» έγινε Παγκόσμιο Σύστημα, έχασε στην ειρηνική του αναμέτρηση με τον καπιταλισμό.

Νομίζω η απάντησή μας για την ώρα, που έδωσε η πανελλαδική Συνδιάσκεψη τον Ιούνιο του 1995 είναι λαθεμένη, παρμένη «εν βρασμώ ψυχής» και πρέπει οπωσδήποτε να τη διορθώσουμε. Το πόρισμα λέει: «Η καπιταλιστική παλινόρθωση έγινε δυνατή γιατί επιβλήθηκε από τον ηγετικό πυρήνα του ΚΚΣΕ, που είχε προκύψει από τη 19η Οργανωτική Συνδιάσκεψη του 27ου και 28ου συνεδρίου». Εδρασε δηλαδή «συνειδητά» και όχι με «αγαθές προθέσεις».

Πρώτα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η παλινόρθωση αυτή, η «ανατροπή» η «αντεπανάσταση» είναι γεγονός μεγίστης ιστορικής σημασίας μέσα στους αιώνες. Αλλαξε, πήγε πίσω η ιστορία. Και αυτό είναι κατόρθωμα μιας χούφτας ανθρώπων και μάλιστα θλιβερών λιβανιστών του δασκάλου τους, και ταπεινών συκοφαντών του, μόλις πέθανε!!.

Δεχόμαστε, λοιπόν, ότι την ιστορία δεν τη γράφουν οι μάζες, οι λαοί, αλλά τα πρόσωπα, οι ήρωες του Καρλάιλ και οι βασιλιάδες; Ορίστε ή προσωπολατρία από την ανάποδη! Ιδού η εκμηδένιση της μαρξιστικής φιλοσοφίας, του Διαλεκτικού Ιστορικού Υλισμού.

Φυσικά, δεν είμαστε οι πρώτοι. Στο ίδιο λάθος έπεσε και ο Στάλιν, κάτω από την αδήριτη ανάγκη της υπεράσπισης του σοσιαλισμού, με το σύνθημα «Ζα Στάλινου ζα Ρόντινου» (για το Στάλιν, για την πατρίδα). Αν όμως αυτό ήταν το δράμα του μαρξισμού, το « Κόκκινο βιβλίο» του Μάο ήταν η Κωμωδία και το δικό μας «Τίνος παιδιά είμαστε;» του «Μάρκου», «Για ποιον πολεμάμε; Για το Μάρκο», «Μάρκος, Μάρκος» η Γελοιογραφία του Μαρξισμού.

Επειτα το συμπέρασμα είναι κυριολεκτικά τραβηγμένο από τα μαλλιά. Η ανάλυση σωστή, η περιγραφή σχολαστική που δείχνει πώς από τα λάθη της καθημερινής πρακτικής έφτασαν στο 20ό Συνέδριο και από τα λάθη του 20ού στο 27ο και στο 28ο. Και ενώ περιμένεις να ακούσεις για τη θεωρητική αγραμματοσύνη του ηγετικού πυρήνα και των συμβούλων του, που τίναξε στον αέρα το σοσιαλισμό με τη «σοσιαλιστική αγορά», ακούς για τον εγγράμματο δόλο τους, ότι όλα αυτά τα έκαναν συνειδητά.

Κανένας μας δε σκέφτηκε ως τότε: Μήπως όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα μιας μηχανής που κάποια γρανάζια της δε λειτουργούσαν κανονικά, επειδή ήταν το πρώτο πείραμα της ανθρωπότητας; Και δεν μπορούσαν να στηθούν όλα με το πρώτο τέλεια! Αν το κάναμε αυτό, σίγουρα θα βρίσκαμε μπροστά μας τα «Σοβιέτ». Τα «Σοβιέτ» ως επαναστατική λαϊκή εξουσία γεννήθηκαν μέσα στις μάχες του 1905 και κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση με το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ». Την πήραν; Οχι. Αν την έπαιρναν θα καλλιεργούσαν και τη συλλογικότητα και τη σοσιαλιστική συνείδηση - που αργεί πολύ να διαμορφωθεί - και το σωστό δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, και το δέσιμο της εργατικής τάξης με το εργοστάσιο, το σοσιαλισμό. Και όλα θα εξελίσσονταν διαφορετικά.

Δεν ξέρουμε τι αναλύσεις έκαναν τα άλλα ΚΚ, ωστόσο άλλες εκτιμήσεις είδαμε, από τους παθόντες και συνυπεύθυνους, από τα ΚΚ δηλαδή της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης, κατά τη συνάντησή τους στην Αθήνα το 2002. Ο αντιπρόσωπος του ΚΚ Λευκορωσίας έκανε λόγο για «κατάρρευση», της Ουκρανίας για «προσωρινή ήττα του σοσιαλισμού», της Βουλγαρίας για «βαριά ήττα των κομμουνιστικών κομμάτων», της Κούβας για «αλλαγές» και εμείς για «αντεπανάσταση».

Πιο κοντά στην αλήθεια πρέπει να είναι ο όρος «ήττα». Ορισμένα από τα βασικά αίτιά της μπορούσαν να είναι και το γεγονός ότι το πρώτο πείραμα έγινε σε καθυστερημένη και όχι σε προηγμένη χώρα του καπιταλισμού, όπως προέβλεπε ο Μαρξ. Δυστυχώς, όμως, και όλες οι επαναστάσεις που επακολούθησαν στον 20ό αιώνα έγιναν σε καθυστερημένες χώρες. Και περιμέναμε ότι η περιφέρεια θα πολιορκούσε το κέντρο του καπιταλισμού και θα το κυρίευε. Δυστυχώς, ο 20ός αιώνας διέψευσε φίλους και εχθρούς. Δεν ήταν έτοιμος! Παρέδωσε τη σκυτάλη στον 21ο.

Υπάρχουν και άλλες πλευρές για μελέτη και εμβάθυνση. Και αυτό το καθήκον πέφτει στους ώμους όλων των κομμουνιστικών κομμάτων, για να καταλήξουν σε σίγουρα και σωστά συμπεράσματα.

Δεύτερο θέμα που χρειάζεται επισταμένη και συστηματική έρευνα είναι ο θεωρητικός και πρακτικός προσανατολισμός μας στον «καινούριο» κόσμο που αντιμετωπίζουμε μετά την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Σοβ. Ενωση. Εχουμε «παγκοσμιοποίηση», όπως λένε οι αστοί θεωρητικοί ή διεθνοποίηση; Η πρώτη αντίδρασή μας ήταν να χαρακτηρίσουμε την παγκοσμιοποίηση ως «ιδεολόγημα» ως κατασκεύασμα ανύπαρκτο. Στη συνέχεια, ύστερα από ταλαντεύσεις, το νομοτελειακό φαινόμενο της εξέλιξης του καπιταλισμού το ονομάσαμε «διεθνοποίηση», για να το αντιτάξουμε στο «ιδεολόγημα» παγκοσμιοποίηση.

Κι όμως, στις σημερινές συνθήκες, ακόμα και αν δεν υπήρχε ο όρος «παγκοσμιοποίηση», έπρεπε να τον βρούμε εμείς πρώτοι. Γιατί θεωρητικά είναι σωστός και πρακτικά χρήσιμος. Γιατί μας χρειάζεται για να προσδιορίσουμε τις αλλαγές που έχουν υποστεί τα μονοπώλια και ο ιμπεριαλισμός τους από το 1905, που τα μελέτησε και έβγαλε τα απαιτούμενα θεωρητικά συμπεράσματά του ο Λένιν, μέχρι σήμερα.

Τότε ο Λένιν όρισε ως εξής τον ιμπεριαλισμό: « Στον ιμπεριαλισμό οξύνονται οι εσωτερικές αντιθέσεις του καπιταλισμού στον ανώτατο βαθμό, γεγονός που οδηγεί στην κατάρρευσή του» (Σοβ. Εγκυκλοπαίδεια). Τότε αυτή η διαπίστωση αποδείχτηκε σωστή. Είδαμε κιόλας στις σοσιαλιστικές χώρες, ύστερα από δυο οικονομικές κρίσεις, του '29 και του 36-'39 να οξύνονται οι αντιθέσεις τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να οδηγηθούν στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Και σε συνέχεια ένα σεισμό επαναστάσεων, που έφτασε στα όρια της διάλυσής του. Ομως δε διαλύθηκε τελικά.

Από τότε αρχίζουν αλλαγές στο σύστημα των αντιθέσεων και στον ιμπεριαλισμό που ποιοτικά διαφέρουν από τις προηγούμενες. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κυκλικές οικονομικές κρίσεις, που ξεσπούσαν σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια κάθε 7 χρόνια, και κάθε φορά οξύτερες και βαθύτερες, έχασαν το ρυθμό και την οξύτητά τους. Αρχισαν να γίνονται, όπως διαπιστώνουν και οι Θέσεις του 17ου Συνεδρίου «αβαθείς και βραχύχρονες», αλλά και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού «ενιαία». Ωστόσο, οι ακαδημαϊκοί του Μαρξισμού στη Σοβ. Ενωση και στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο εξακολουθούσαν να διδάσκουν την όξυνση των αντιθέσεων, όπως την εννοούσε ο Λένιν. Αυτό ακριβώς βλέπουμε να γίνεται και σε μας. Αυτές οι συγχύσεις με τη διεθνοποίηση και παγκοσμιοποίηση προέρχονταν από το γεγονός ότι δεν έχουμε ξεκαθαρισμένες θέσεις και ταλαντευόμαστε. Οταν μιλάμε για συγκρούσεις περιμένουμε βαθιά ρήγματα για να τα εκμεταλλευτούμε. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι οι αλλαγές στην ιστορία γίνονται με βάση το βασικό νόμο της διαλεκτικής, τη μετατροπή της ποσότητας σε ποιότητα. Και από την εποχή του Λένιν μεσολάβησαν 100 ολόκληρα χρόνια. Τα μονοπώλια έγιναν πολυεθνικές - μεγαθήρια, η διεθνοποίηση μετεξελίχθηκε σε παγκοσμιοποίηση, ο κόσμος μίκραινε, οι παλιές αντιθέσεις τους πέρασαν σε δεύτερη μοίρα με κύρια την αντίθεση κεφαλαίου κι εργασίας και στόχο ολόκληρους λαούς.

Η παγκοσμιοποίηση είναι η νομοτελειακή τάση του καπιταλισμού με τα καινούρια χαρακτηριστικά του. Η διαφορά είναι ότι άλλη ερμηνεία προσπαθούν να δώσουν σ' αυτή θεωρητικοί του κεφαλαίου και άλλη βέβαια δίνουμε εμείς. Αλλά η ερμηνεία και ο ανάλογος προσανατολισμός μας εξαρτώνται από το βάθος της μελέτης που θα κάνουμε. Κι εδώ πέφτουν μεγάλα βάρη στο 17ο Συνέδριό μας, τόσο ως προς τη θεωρητική μας κατάρτιση όσο και ως προς την οργανωτική πράξη.

Από την άποψη αυτή πρέπει να επισημάνουμε ένα τρίτο θέμα που αφορά τη θεωρία αλλά και την πράξη ταυτόχρονα. Είναι το Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών. Στα 13 χρόνια που μεσολάβησαν από την ήττα του σοσιαλισμού, δεν είχαμε και δεν μπορούσαμε να έχουμε το νου μας στην έρευνα. Το ΚΜΕ που πρέπει να αναβαθμιστεί με μια ριζική ανασυγκρότηση.

Νίκος Κυτόπουλος

ΚΟΒ Λογοτεχνών