- Τι σημαίνει ο όρος ελπίδα; Τι δηλώνουμε συνήθως μ' αυτόν;

- Ποιοι παράγοντες προσφέρουν τιθήνηση (1) στην ελπίδα και πώς αυτή επιδρά στη συμπεριφορά του ατόμου;

- Πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία μας τις ελπίδες των νέων μας, ειδικά διαμέσου της εκπαίδευσης;

α. Η ελπίδα είναι "προσδοκία αγαθού" (2). Είναι ευχάριστο συναίσθημα που προκύπτει από την πρόβλεψη ότι κάποια ευνοϊκή εξέλιξη θα προκύψει για τον ελπίζοντα, κάποια επιτυχία θα στέψει τις προσπάθειές του. Εχει διατυπωθεί επιγραμματικά ή γλαφυρά ότι η ελπίδα είναι γεύση χαράς πριν από την επίσημη ώρα της επιτυχίας, που φέρνει ακέραιη η χαρά.

β. Τρεις όρους της προηγούμενης παραγράφου είναι ανάγκη να αναλύσουμε πιο προσεκτικά: Με τον όρο προσπάθεια δηλώνεται ο υποκειμενικός συντελεστής, που επιθυμεί και προσπαθεί για να φτάσει στο ελπιζόμενο. Με την ευνοϊκή εξέλιξη δηλώνονται οι αντικειμενικές δυνάμεις (συνθήκες - περιστάσεις - παράγοντες), που δρουν θετικά για τον ελπίζοντα, είτε γιατί τέτοια είναι η πορεία τους είτε γιατί συνειδητά ευνοούν τον ελπίζοντα στους στόχους του. Υστερα από τις διευκρινίσεις αυτές επανερχόμαστε στην αποσαφήνιση της προσδοκίας: Είναι διαδικασία στοχαστική που καταλήγει σε συν-εκτίμηση των αντικειμενικών περιστάσεων και των υποκειμενικών προσπαθειών προς επίτευξη κάποιου στόχου. Και εκφράζεται ως ελπίδα με αντίστοιχη βασιμότητα και πιθανότητα. Με αυτό το περιεχόμενο η ελπίδα είναι γεύση χαράς πριν από την τελική χαρμόσυνη έκβαση και ταυτόχρονα λειτουργεί ως δύναμη παρώθησης του υποκειμένου στην προσπάθειά του.Αυτονόητο, επίσης, ότι ενισχύεται ή αποδυναμώνεται η ελπίδα από την ευνοϊκή ή δυσμενή προοπτική που διαγράφεται στον ορίζοντα από τις αντικειμενικές συνθήκες: κοινωνικές,εκπαιδευτικές.

γ. Χωρίς να αποκλείουμε τη δυνατότητα του νέου ανθρώπου να αγωνίζεται και αντίθετα προς αντίξοες αντικειμενικές συνθήκες - αυτού ακουμπάει και η ελευθερία της βούλησης,που είναι αγώνας διαρκής και κατάκτηση - μπορούμε να πούμε γενικά ότι οι ελπίδες των νέων διαμορφώνονται μέσα στα πλαίσια των εκπαιδευτικών θεσμών,που έχει στήσει η κοινωνία πριν από αυτούς γι' αυτούς, με τη δική της προοπτική και τις δικές της επιδιώξεις, αλλά πάντα με τη ρητή διακήρυξη ότι η εκπαίδευση υπάρχει για χάρη των νέων και λειτουργεί με στοχή και δικαιοσύνη για όλους (νέες και νέους). Συνήθως όμως μεγαλύτερη πειστικότητα από τις διακηρύξεις έχουν οι πράξεις (νόμοι, διατάγματα, προγράμματα, οργάνωση και λειτουργία σχολείων), που αφορούν την εκπαίδευση και κρίνονται από τις πραγματικές συνέπειες, όχι από τις προθέσεις ή την ευαγγελιακή εξαγγελία τους. Οι συνέπειες είναι που μετρούν κι επηρεάζουν τις ελπίδες των νέων.Τι προσφέρουμε, λοιπόν, ως θεσμικό πλαίσιο εκπαιδευτικό σήμερα για τους νέους που αποφοιτούν από το Γυμνάσιο, στα 15 - 16 χρόνια τους;

1. Οργανώνουμε Ενιαίο Λύκειο με δεκαπέντε επίσημες,γραπτές,απρόσωπες εξετάσεις,στη Β και Γ Λυκείου. Ποια περιθώρια ελπίδων υπάρχουν για τους πολλούς, αν μάλιστα δεν έχουν οικονομική ευρωστία για φροντιστήρια πολλαπλάσια σε σχέση προς το παρελθόν;

2. Παράλληλα (όπως νομοθετήθηκε πρόσφατα περί τα μέσα Αυγούστου) δημιουργούμε Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια με την κρυφή προσδοκία να ωθήσουμε προς αυτά το μισό μαθητικό πληθυσμό του Λυκείου, με τούτα τα ελκυστικά "προνόμια": Οταν τελειώσουν (στα 18 χρόνια τους) μπορούν να ζητήσουν πιστοποίηση των επαγγελματικών ικανοτήτων τους (3) και, αφού αποκτήσουν και 18μηνη επαγγελματική εμπειρία (4), (μπορούν) να προχωρήσουν για νέες σπουδές σε ΤΕΙ, αλλά με εξετάσεις,που θα οργανώνουν τα ΤΕΙ. Ποια περιθώρια ελπίδων μένουν γι' αυτούς τους "προνομιούχους"; Τι προσδοκεί τελικά η "πατρίδα"; Μήπως να πάψουμε και να ελπίζουμε;

Φ. Κ. Βώρος Ph. D.

Επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σημειώσεις:

1. Τιθήνηση: Από το τιθήνη (= κούνια), φροντίδα για το μωρό, νανούρισμα, γαλούχηση του νέου ανθρώπου.

2. Προσδοκία: β συνθετικό από το "δοκεί μοι" (= έχω τη γνλωμη, νομίζω), πρόβλεψη και αναμονή κάποιας εξέλιξης

3. Από ποιον; Με ποια διαδικασία;

4. Αν δε βρουν εργασία; Βεβαίωση από το ταμείο ανεργίας;