Οταν η Συνθήκη του Μάαστριχτ ολοκληρώθηκε ως ντοκουμέντο, με τις υπογραφές των υπουργών Εξωτερικών των κρατών - μελών της τότε ΕΟΚ (Δεκέμβρης του 1991), ξεδιπλώθηκε ένας καταιγισμός επιθετικών προπαγανδιστικών θέσεων και αναφορών για την "αναγκαιότητα" και "ωφελιμότητα" της Συνθήκης. Το χαρακτηριστικό της όλης προσπάθειας ήταν ότι δεν υπήρξε ενημέρωση για το περιεχόμενό της, αλλά αναλύσεις, σχολιασμοί και επιχειρηματολογία για την ουσία μιας συμφωνίας, την οποία δε γνώριζαν οι λαοί, παρά μόνο οι εμπνευστές της. Στη φροντίδα για δημιουργία της λεγόμενης "ευρωπαϊκής" συνείδησης των "Ευρωπαίων πολιτών", εστιάζεται όλη η προσπάθεια υποταγής της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων στην "αναγκαιότητα" και τα "οφέλη" της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Είναι ο κοσμοπολιτισμός του ευρωπαϊκού μονοπωλιακού κεφαλαίου, που σαν ισχυρό ιδεολογικό όπλο δεν είναι καινούριο, κρίνεται, όμως, απαραίτητο για την όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη, για το ίδιο και την εξουσία του, εφαρμογή της Συνθήκης και όχι τυχαία. Θεμέλιό της είναι οι περίφημες τέσσερις ελευθερίες, της κίνησης των κεφαλαίων, των εμπορευμάτων, των υπηρεσιών και της εργασίας. Αυτές οι ελευθερίες κίνησης είναι η ουσία της καπιταλιστικής απάντησης στην ένταση της διεθνοποίησης, για την πραγματοποίηση της επιδίωξης του μέγιστου κέρδους, άρα και της συνεχώς εντεινόμενης εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών, γενικότερα.

Τι σημαίνουν αυτές οι τέσσερις ελευθερίες κίνησης; Σημαίνουν τη χωρίς περιορισμούς ασύδοτη δράση των πολυεθνικών, εντός και εκτός των συνόρων των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ). Η ταξική ουσία αυτής της απαίτησης, που υλοποιείται με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, για να μπορεί το ευρωπαϊκό μονοπωλιακό κεφάλαιο να αντεπεξέρχεται στο διεθνή ανταγωνισμό, ανάμεσα στα τρία ιμπεριαλιστικά κέντρα (ΗΠΑ - ΕΕ - Ιαπωνία), βρίσκεται στο ότι οι πολυεθνικές μπορούν να δρουν σε όποιο σημείο του πλανήτη υπάρχουν οι πιο ιδανικές συνθήκες για την πραγματοποίηση των συμφερόντων τους. Επόμενα, μπορούν να μεταφέρονται κεφάλαια και δραστηριότητες, να οργανώνονται επιχειρήσεις, να συγχωνεύονται ή να εξαγοράζονται άλλες, βιομηχανικές, εμπορικές, υπηρεσιών, εκεί που υπάρχει φτηνή αγορά εργατικής δύναμης, πηγές πρώτων υλών και ενέργειας, αλλά και αγορές για τη διάθεση των εμπορευμάτων τους. Επόμενα, στο διεθνή ανταγωνισμό, το μοίρασμα σφαιρών επιρροής είναι το πιο ουσιαστικό ζήτημα και επιτυγχάνεται μέσω της δράσης του κεφαλαίου στην παγκόσμια αγορά, αλλά απαιτεί και ανάλογες συνθήκες, που σημαίνει την κατάλληλη πολιτική. Αυτό υλοποιεί η Συνθήκη. Ετσι μπορούν να κλείνουν εργοστάσια και επιχειρήσεις, όπως στην Ελλάδα, και μάλιστα σε δυναμικούς κλάδους (μέταλλο, ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία, κλωστοϋφαντουργία κλπ.), γιατί, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ΕΕ, είναι κλάδοι που αναπτύσσονται, π.χ., από τα γερμανικά μονοπώλια (ναυπηγεία) ή να εισάγονται αντίστοιχα εμπορεύματα από άλλες χώρες της ΕΕ, ή από τρίτες χώρες, λόγω συμφωνιών των πολυεθνικών για ανάπτυξη της δράσης τους στο έδαφός τους. Για παράδειγμα, την ελληνική αγορά έχουν κατακλύσει προϊόντα ένδυσης, υπόδησης από χώρες της ΝΑ Ασίας, ενώ οι ελληνικές βιομηχανίες στους αντίστοιχους κλάδους έχουν καταστραφεί, παρ' όλες τις προϋποθέσεις που υπήρχαν για να αναπτυχθούν (πρώτες ύλες, ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και ανάλογη παραγωγική βάση). Αυτό γίνεται, γιατί οι πολυεθνικές διεισδύουν οικονομικά σ' αυτή την περιοχή, αφού έχουν οφέλη, συνάπτουν ανάλογες συμφωνίες ανταλλαγών, με στόχο το μέγιστο κέρδος. Το αποτέλεσμα είναι η στυγνή εκμετάλλευση και των λαών αυτών των χωρών και των λαών των χωρών της ΕΕ. Η απόλυτη ελευθερία κίνησης των κεφαλαίων, με τον άκρατο ανταγωνισμό, ανοίγει το δρόμο της εξαγοράς επιχειρήσεων στους πιο κερδοφόρους τομείς της οικονομίας των αδύνατων οικονομικά κρατών από το πολυεθνικό κεφάλαιο, π.χ., στην Ελλάδα, ποτά - τρόφιμα, ΑΓΕΤ, ξενοδοχειακές και άλλες τουριστικές επιχειρήσεις κλπ.

Ταυτόχρονα, θα μετατρέπονται βιομηχανίες σε εμπορικές επιχειρήσεις ή θα μεταφέρονται εργοστάσια σε τρίτες χώρες (π.χ. GOOD YEAR, "Θεοχαράκης"), γιατί το κόστος παραγωγής είναι πιο χαμηλό. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με κάθε επιχείρηση, ιδιαίτερα με αυτές που ανήκουν ιδιοκτησιακά στο πολυεθνικό κεφάλαιο. Ανάλογο ζήτημα προκύπτει και στην αγροτική οικονομία, όπου, τόσο οι πολυεθνικές παραγωγής και εμπορίας των καλλιεργητικών μέσων, όσο και οι μεγάλες καπιταλιστικές αγροτικές εκμεταλλεύσεις επιβάλλουν αλλαγές στις καλλιέργειες και συρρίκνωση της αγροτικής οικονομίας κρατών - μελών σαν την Ελλάδα. Το ίδιο, όμως, συμβαίνει και στο εμπόριο και τις υπηρεσίες, που, αφ' ενός μεν, αναπτύσσονται δυσανάλογα με τη βιομηχανία, αφ' ετέρου δε, με τη διείσδυση του πολυεθνικού κεφαλαίου, απαλλοτριώνουν και προλεταριοποιούν βίαια τα μικρομεσαία στρώματα. Οι συνέπειες είναι πλέον φανερές. Εχουμε συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της Ελλάδας, αφελληνισμό της οικονομίας, ραγδαία άνοδο της ανεργίας, καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και υπονόμευση των όποιων δυνατοτήτων ανάπτυξης της χώρας προς όφελος του λαού. Η ασύδοτη δράση των πολυεθνικών απαιτεί το ξεπούλημα των στρατηγικής σημασίας κρατικών επιχειρήσεων, γιατί και μεγάλα κέρδη αποδίδουν στο κεφάλαιο και καταργούν τους όποιους ανταγωνιστές, αλλά, το κυριότερο, αφαιρούν μοχλούς ανάπτυξης μελλοντικά σε μια λαϊκή εξουσία, δημιουργώντας πολλαπλάσιες δυσκολίες και για τη λαϊκή οικονομία και στην ταξική πάλη με την κυρίαρχη τάξη που έχασε την εξουσία και που δε θα παραιτηθεί από την επαναδιεκδίκησή της.

Η χωρίς περιορισμούς ελεύθερη κίνηση των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών, έχει, επίσης, τις ίδιες συνέπειες. Οι πολυεθνικές, αναπτύσσοντας τη δράση τους σ' αυτούς τους τομείς, έχουν τη δυνατότητα να εισάγουν και να εξάγουν, χωρίς έλεγχο, να επιβάλουν τους δικούς τους όρους, κυρίως μέσω της δυνατότητας διαμόρφωσης των τιμών (μονοπωλιακές τιμές που μπορούν να τις αυξομειώνουν ανάλογα με τις συνθήκες ανταγωνισμού), ώσπου να εκτοπίσουν τους ανταγωνιστές τους, κυρίως τους μικρομεσαίους, και να επιβάλουν πλήρως την κυριαρχία τους. Στην Ελλάδα, π.χ., αυτή η διαδικασία με τα "Πράκτικερ" και "Κόντινεντ", που εισάγουν δικά τους προϊόντα, οδηγεί στη συρρίκνωση αντίστοιχων ντόπιων επιχειρήσεων, στη συγχώνευση μ' αυτές άλλων και στην αύξηση του αρνητικού ανοίγματος του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας, αφού αυξάνονται ραγδαία οι εισαγωγές και μειώνονται οι εξαγωγές. Το ίδιο ισχύει και στις υπηρεσίες (π.χ. πολυεθνικές ασφαλιστικές εταιρίες), που προσπαθούν να διεισδύσουν, και το έχουν σχεδόν καταφέρει, στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης.

Σχετικά με την ελευθερία κίνησης του εργατικού δυναμικού, πρόκειται ακριβώς για τη δυνατότητα να δημιουργούνται ευνοϊκοί όροι για την αγορά από τα μονοπώλια όλο και πιο φτηνής εργατικής δύναμης. Η δυνατότητα αυτή μπορεί να δημιουργεί συνθήκες υπερπληθώρας εργατικού δυναμικού σε διάφορες χώρες και να μειώνει τους μισθούς και τα ημερομίσθια. Δίνει τη δυνατότητα στις πολυεθνικές να μεταφέρουν εργαζόμενους στα κράτη που αναπτύσσουν δραστηριότητες, χωρίς κανένα περιορισμό. Ηδη, στην Ελλάδα υπάρχει σχετική νομοθεσία που επιτρέπει την πρόσληψη στο δημόσιο τομέα αλλοδαπών. Ετσι, όμως, θα αυξάνει η ανεργία στις χώρες που μεταφέρονται οι εργαζόμενοι, αφού το ντόπιο εργατικό δυναμικό δε θα βρίσκει δουλιά, θα δημιουργεί αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους ντόπιους και ξένους εργαζόμενους. Η ανάπτυξη των σύγχρονων μεθόδων παραγωγής και διεύθυνσης, με βάση τις νέες τεχνολογίες, ίσως να γίνει η αφορμή για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το προβλέπει, άλλωστε, και η "Λευκή Βίβλος". Αυτό, όμως, αναπτύσσει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους εργαζόμενους, καλλιεργεί τη διάσπαση της εργατικής τάξης και δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερα εμπόδια στο εργατικό κίνημα. Η ελευθερία αυτή συνοδεύεται με ρυθμίσεις που καταστρέφουν τις μέχρι τώρα κατακτημένες εργασιακές σχέσεις και τα ασφαλιστικά δικαιώματα. Το μοίρασμα μιας θέσης εργασίας σε δύο εργαζόμενους, τα ελαστικά ωράρια, οι χωρίς όρια και αποζημίωση απολύσεις εργαζομένων, η κατάργηση της εργοδοτικής εισφοράς στα ασφαλιστικά ταμεία είναι μερικές από τις ρυθμίσεις που προωθούνται για να διευκολύνουν την ελευθερία κίνησης του εργατικού δυναμικού. Αντικειμενικά, αυξάνονται οι όροι και ο βαθμός εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, αφού δημιουργείται ένα καθεστώς ασυδοσίας και αυθαιρεσίας των πολυεθνικών με τη σφραγίδα της ΕΕ και του κράτους.

Ποια είναι η διέξοδος; Είναι στον κοινό αγώνα των λαών ενάντια στη Συνθήκη, ως την κατάργησή της, οι διεκδικήσεις μέσα από τα μέτωπα πάλης που ανοίγει η εφαρμογή της στη χώρα μας, στην προοπτική του αντιιμπεριαλιστικού - αντιμονοπωλιακού - δημοκρατικού μετώπου για το σοσιαλισμό. Αυτή η πάλη θα φέρει στο προσκήνιο την αναγκαιότητα εξόδου από την ΕΕ. Η διεκδίκηση δημοψηφίσματος, πολύ περισσότερο η διεξαγωγή του, θα είναι ένα βήμα σ' αυτήν την κατεύθυνση.

Στέφανος ΛΟΥΚΑΣ