Λίζα Κόττου

-------------

Η αλύγιστη δασκάλα

-----------------------------------------------------------------

Από τις σπάνιες μορφές του λαϊκού μας κινήματος και η αξέχαστη Λίζα Κόττου, η αλύγιστη δασκάλα. Απλή, σεμνή, χωρίς τίποτα το εντυπωσιακό απάνω της, χανόταν στην ανωνυμία του πλήθους

---------------------------------------------------------------------------

Στην εξορία, στη Χίο, έφτασε στις αρχές Μάρτη του 1948. Αμέσως σχεδόν άρχισε να παραδίδει μαθήματα της ειδικότητάς της στις μαθήτριες γυμνασίου και τις φοιτήτριες συνεξόριστές της. Κρυφά, συνωμοτικά, γιατί τα μαθήματα και τα βιβλία απαγορεύονταν αυστηρά από τη διοίκηση. Τότε δίδαξε μαζί με τη Ρόζα Ιμβριώτη την τραγωδία του Αισχύλου "Προμηθέας Δεσμώτης" στις συνεξόριστές της, που μοιράστηκαν τους ρόλους του έργου και βοήθησε στην ετοιμασία της θεατρικής παράστασης. Τελικά το ανέβασμα στη σκηνή απαγορεύτηκε από τη διοίκηση. Προλάβαμε να δούμε μόνο τη γενική δοκιμή...

Η Λίζα Κόττου αντιμετώπιζε τη βία πάντα με αγωνιστική λεβεντιά. Δε θα ξεχάσω κείνο το απόγευμα του Δεκέμβρη - παραμονή Χριστουγέννων. Ο Ριμινίτης στρατοπεδάρχης διέταξε τους φαντάρους της φρουράς να στήσουν ένα υπαίθριο κρατητήριο με πασσάλους και συρματοπλέγματα, να τιμωρήσει τις εξόριστες που αρνούνταν να κουβαλήσουν νερό για τη φρουρά, όπως εκείνος διέταξε.

Μόλις τελείωσε το έργο, έκλεισε μέσα τις 40 εξόριστες, για να τις τιμωρήσει για "ανυπακοή". Στριμωγμένες στη στενωσιά της αγκαθωτής συρμάτινης κλούβας, οι εξόριστες δεν είχαν άλλο τόπο ν' αλλάξουν ούτε βήμα. Στην απελπισία τους, για να μην παγώνουν με κείνο το χιονιά, αναδεύανε τα πόδια τους σε σημειωτόν, τσαλαβουτώντας στα παγωμένα λασπονέρια...

Ομως, οι φαντάροι που τις επιτηρούσαν μέσ' από τη σκηνή - σκοπιά τους - κατεβάζοντας τα καραφάκια το ούζο τους, τους απαγόρεψαν κι αυτό. Επρεπε να μένουν ακίνητες!

Αγέρηδες σφοδροί πάγωναν τ' αυτιά τους, μαστίγωναν το πρόσωπό τους. Το χιονόνερο τρύπωνε στα λαιμά τους και τους έφερνε σύγκρυο. Τα χέρια και τα πόδια τους είχανε κιόλας κοκαλώσει.

Αρπαγμένες μέσ' απ' τις σκηνές τους, χωρίς τα παλτό και τις ζακέτες τους, τα σκουφιά και τα γάντια, κινδύνευαν σε τούτη την τρομερή παγωνιά. Οι συνεξόριστές τους νιώθοντας τον κίνδυνο που απειλούσε τις αδελφές τους τρέχανε να βοηθήσουν τούτες τις "ελεύθερες πολιορκημένες". Βγαίναν απ' τις σκηνές τους με δέματα στα χέρια, κρύβονταν πίσω από τα μεγάλα σκοινιά και σφεντόνιζαν στην κλούβα παλτό, ζακέτες, σκουφιά, γάντια και ψωμί... που αρπάζονταν στον αέρα.

Οι φαντάροι τρέχανε τότε καταπάνω στις τολμηρές που αψηφούσαν τις διαταγές, κι όποια δεν προλάβαινε να τρέξει και να τους ξεφύγει, την πιάνανε και την κλείνανε στην κλούβα. Κι όλο γέμιζε η συρμάτινη αγκαθωτή φάκα. Μα οι ρίψεις συνεχίζονταν...

Μόλις έπεσε το σκοτάδι της νύχτας, θέριεψε η αγριάδα κι η παγωνιά, πύκνωσε το χιόνι, μεγάλωσε κι ο κίνδυνος για τις παγιδευμένες.

"Χορό και τραγούδι, παιδιά!" προέτρεψε η θαρραλέα Λίζα και μπήκε μπροστά. Χειροπιασμένες, με τα χέρια τους τεντωμένα ψηλά, σφιγμένες η μια κοντά στην άλλη αρχίσανε το χορό, τραγουδώντας το αντιστασιακό Σουλιώτικο τραγούδι των αθάνατων προγόνων μας: "Εχε γεια καημένε κόσμε, έχε γεια γλυκιά ζωή...".

Ωρα πολλή άρπαζε τον αχό τους ο βοριάς και τον βροντοχτύπαγε με πείσμα πάνω στα πέτρινα ντουβάρια του Μοναστηριού, στα Τρικκεριώτικα βράχια και το βόγκο του κυμμάτου...

Κείνη την άγρια νύχτα του Δεκέμβρη που οι χριστιανοί γιόρταζαν στις εκκλησίες τους τη γέννηση του Χριστού, οι ανυπεράσπιστες εξόριστες κονταρομαχούσαν με τα στοιχεία της φύσης και τις διαταγές του Ριμινίτη στρατοπεδάρχη τους...

Μετά το μεσονύχτι κι ύστερα από απανωτές διαμαρτυρίες των συνεξόριστών τους, λύγισαν οι διώχτες τους, τις λευτέρωσαν και τις άφησαν να γυρίσουν στις σκηνές τους μισοπεθαμένες.

Η Λίζα Κόττου υπήρξε δεσπόζουσα μορφή του Μορφωτικού Προγράμματος, μιας και βοήθησε αποτελεσματικά στην ολοκλήρωσή του.

Οι μαθήτριες που ευτύχησαν να την έχουν δασκάλα τους στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, δεν ξεχνούν με τι δέος στεκόταν μπροστά στα δημοτικά μας τραγούδια: "Τα πιο τέλεια και τα πιο άψογα της Ευρώπης", όπως έλεγε, αυτή η μετεκπαιδευμένη φιλόλογος στο Παρίσι και το Βερολίνο, με υποτροφία του κράτους. Θαύμαζε την άρτια δομή τους, την κρυστάλλινη διαύγειά τους, την αμόλευτη γλώσσα τους, τον πλάστη λαό, που τα ζύμωσε με την καρδιά και την αγωνιστική λεβεντιά τους.

Οι νεαρές εξόριστες που ασχολούνταν με την ποίηση και τη δημοσιογραφία βρήκανε στη Λίζα Κόττου έναν έμπειρο και φωτισμένο δάσκαλο. Εσκυβε πάνω στα γραπτά τους με στοργή και αυστηρότητα. Διόρθωνε, έστηνε, δίδασκε, απαιτούσε την τελειότητα! Αξέχαστες θα μείνουνε οι διαλέξεις της περί αισθητικής και ιστορίας της τέχνης. Αίσθηση είχαν προκαλέσει "τα πορτρέτα του Φαγιούμ" με την ωραία τέχνη τους, τη διάχυτη μελαγχολία τους και τα φλογερά τους μάτια. Οι διαλέξεις της αυτές κάλυπταν περίοδο από την εποχή των σχεδίων των σπηλαίων ως τη σημερινή εποχή.

Είχε το χάρισμα να εκλαϊκεύει το θέμα της και να το κάνει κατανοητό από όλες τις εξόριστες, ακόμα κι απ' αυτές που δεν είχαν καμιά προπαιδεία. Μετέδιδε σ' αυτές τις "απαίδευτες" τη γνώση και την αισθητική συγκίνησή της κι έμπαζε στον απαγορευμένο κόσμο της τέχνης, τις δουλεύτρες της γης και του νοικοκυριού, τις μοδίστρες, τις εργάτριες της φάμπρικας, όλες τις εργαζόμενες και τις νεαρές μαθήτριες. Ολες την κατανοούσαν κι απέδειχναν πως ήτανε και κείνες προικισμένες με λεπτή ευαισθησία κι ωριμότητα. Κι η Λίζα Κόττου χαιρόταν που έβλεπε πραγματοποιημένο στην πράξη το θεωρητικό της πιστεύω.

Η εξόριστη Λίζα Κόττου είχε τάξει σκοπό της ζωής της να γράψει μια σειρά βιβλία σοβαρά, εκλαϊκευτικά, για να καλλιεργηθεί η ευαισθησία του λαού στην περιοχή των Καλών Τεχνών και ειδικά της ζωγραφικής. Πρόλαβε, μετά την εξορία και τη φυλακή και κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο της σειράς με τον τίτλο: "Η ζωγραφική για όλους, απλά μαθήματα αισθητικής".

Τον Ιούλη του 1951 η Λίζα αρπάχτηκε από το στρατόπεδο του Τρίκκερι και τυλίχτηκε στην υπόθεση Μπελογιάννη. Χωρίς να 'χει καμιά σχέση μ' αυτήν.

"... Ακόμη και τώρα απορώ, πώς μπλέχτηκε τ' όνομά μου σ' αυτήν τη δίκη που αναφέρεται σε γεγονότα του 1950, αφού εγώ ήμουν εξόριστη από τις 2 Μάρτη του 1948". Αρχισε την απολογία της η Λ. Κόττου. "Και η δήλωση των πολιτικών φρονημάτων είναι ένα μέτρο ανελεύθερο, αντιδημοκρατικό κι ασυμβίβαστο με την ιδιότητά μου ως εκπαιδευτικού. Είκοσι δύο χρόνια ολόκληρα εδίδασκα στα παιδιά μου το σεβασμό στην ελευθερία της σκέψης, το σεβασμό στον άνθρωπο και βρίσκω πως θα 'ταν ανάξιό μου να δείξω με τη ζωή μου, ότι δεν πιστεύω στα ιδανικά που δίδαξα...".

Για την απροσκύνητη στάση της, η Λ. Κόττου καταδικάστηκε σε θάνατο και κλείστηκε στις Φυλακές "Αβέρωφ". Με τα "μέτρα ειρήνευσης" η ποινή της μετατράπηκε σε ισόβια. Μετά δύο χρόνια πέρασε αναθεωρητικό και αθωώθηκε παμψηφεί. Ομως η αρρώστια της είχε πια επισημανθεί: καρκίνος του ήπατος. Πέθανε στις 7 Μάρτη του 1967, αφήνοντάς μας ολοζώντανη τη μνήμη της, την αγωνιστική λεβεντιά της και την απέραντη καλοσύνη της. Αιώνια η μνήμη της! Ναταλία ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ