Α. Πάνω από τέσσερις μήνες είχαμε έναν πλούσιο προσυνεδριακό διάλογο - εσωκομματικό και δημόσιο - που παρόμοιο δεν έχει να επιδείξει άλλο κόμμα.

Β. Στο θέμα των συμμαχιών, των συνεργασιών, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι: Σε κάθε περίπτωση το κρίσιμο ζήτημα είναι η ενότητα της εργατικής τάξης και ότι η δύναμή της πολλαπλασιάζεται και από την κοινότητα των συμφερόντων της με τα ζωτικά συμφέροντα άλλων στρωμάτων.

Γ. Σ' ένα σημαντικότατο ζήτημα δεν υπάρχει καμιά αναφορά στα κείμενα του 15ου Συνεδρίου. Είναι το ζήτημα της θρησκείας. Είναι ο ρόλος της θρησκείας τόσο σήμερα, όσο και στη σοσιαλιστική κοινωνία. Θα πρέπει, σύντροφοι, να μας απασχολήσει στα σοβαρά το φαινόμενο της θρησκείας στο φως της ταξικής πάλης. Το συγκεκριμένο φαινόμενο ως μέρος του εποικοδομήματος είχε πάντα τη σημασία του. Οπως όμως συμβαίνει μ' όλα τα φαινόμενα, ανάλογα δηλαδή με τις συγκεκριμένες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούν ν' αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, το ίδιο συμβαίνει και με τη θρησκεία σήμερα.

Σήμερα δηλαδή στην εποχή της νέας ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, όπου έχουμε παραπέρα αντιδραστικοποίηση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, ο καπιταλισμός αξιοποιεί, εκτός των άλλων, και τη θρησκεία για τον αποπροσανατολισμό και την αποχαύνωση των μαζών.

Ιδιαίτερο ρόλο καλείται να παίξει η θρησκεία στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Στις χώρες αυτές παρατηρούμε τη θρησκεία όχι μόνο να παίζει τον "παραδοσιακό" ρόλο της για ταξική ειρήνη, αλλά ανοιχτά και απροκάλυπτα να ασχολείται με την πολιτική. Πρόσφατη η είδηση. Ο Αλέξιος στη Ρωσία κάλεσε τους πιστούς να υποστηρίξουν τον Γιέλτσιν. Κάλεσε τους πιστούς σε αντικομμουνιστικό μέτωπο! Ακόμα, άλλο παράδειγμα όπου η θρησκεία καλείται να παίξει ειδικό ρόλο είναι η πρώην Γιουγκοσλαβία. Εκεί, και όχι μόνο, παρέχεται η συγκάλυψη των αιτιών, των αντιθέσεων της σφαγής ανάμεσα σε εθνότητες και λαούς, της συγκεκριμένης σφαγής μεταξύ Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Η θρησκεία συγκαλύπτει ή αν θέλετε ο ιμπεριαλισμός αξιοποιεί, χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να καλύψει τα πραγματικά αίτια του πολέμου, για να καλύψει τις ευθύνες του, για να καλύψει την πολιτική του "διαίρει και βασίλευε". Ετσι με τη βοήθεια της θρησκείας, μια σύγκρουση που εξυπηρετεί αποκλειστικά και μόνο συμφέροντα των ιμπεριαλιστών, παρουσιάζεται σαν μια θρησκευτική διαμάχη, σαν ένας πόλεμος μεταξύ χριστιανών και ισλαμιστών.

Σωστά στο Σχέδιο Προγράμματος αναφέρεται: "Εθνικοποιείται η μεγάλη καπιταλιστική γαιοκτησία, η γαιοκτησία μοναστηριών, εκκλησιών κλπ.". Αυτό είναι ένα μέτρο. Σίγουρα κανείς δε θα υποστήριζε ότι χρειάζονται μέτρα διοικητικά για ν' αντιμετωπιστεί το ζήτημα της θρησκείας. Σίγουρα αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα είχαμε αντίθετα αποτελέσματα. Ομως; Από το σημείο αυτό έως το να μη γίνεται αναφορά, να μη δίνεται η ανάλογη σημασία, να μην εξηγούμε το ρόλο της θρησκείας στην ταξική πάλη πιστεύω ότι είναι λάθος.

Ολο και πιο φανερός γίνεται ο ρόλος της θρησκείας και σήμερα στη χώρα μας. Είναι ένα όπλο στα χέρια της άρχουσας τάξης που το αξιοποιεί ανά πάσα στιγμή, για να κατευνάσει, να παραπληροφορήσει τον ελληνικό λαό, να του δώσει ψεύτικα οράματα και ελπίδες. Η ελληνική άρχουσα τάξη και οι πολιτικοί εκφραστές της έχουν ανάγκη τη θρησκεία, για να "εξαγνίζονται" στα μάτια του κόσμου. Φυσικά μερικές φορές γινόμαστε μάρτυρες καταστάσεων, γεγονότων που προκαλούν τον περίγελο του κόσμου π. χ. περιφορά Αγίας Ζώνης σε σπίτια αρχηγών κομμάτων, ιδιωτικών καναλιών... και φυσικά όλα αυτά με το... αζημίωτο. Κλείνοντας, σύντροφοι, το ζήτημα αυτό, προτείνω ότι έστω και μια μικρή αναφορά θα πρέπει να γίνει στις αποφάσεις του 15ου Συνεδρίου. Αυτό θα μας βοηθήσει να έχουμε ανοιχτό το ζήτημα του ρόλου της θρησκείας. Ετσι θα έχουν νόημα, αλλά και θα βρίσκουν απήχηση και εφαρμογή κατακτήσεις, όπως ο πολιτικός γάμος. Ετσι θα προστατευτούμε από έναν ιδιότυπο, ιδιόμορφο ρεφορμισμό που συναντά κανείς στην καθημερινή ζωή και που σίγουρα είναι "φυσιολογικό" σαν φαινόμενο. Αν όμως το φαινόμενο αυτό αντί να χαρακτηρίζει μικρό αριθμό συντρόφων, με την πάροδο του χρόνου χαρακτηρίσει τη συντριπτική πλειοψηφία, τότε σίγουρα θα συναντήσουμε προβλήματα. Απλά δηλαδή. Δεν μπορεί να συνυπάρχουν μαρξιστική - λενινιστική κοσμοθεωρία και ταυτόχρονα θρησκευτική ερμηνεία των γεγονότων. Είναι λοιπόν ένα πεδίο ιδεολογικής - φιλοσοφικής πάλης, που δεν πρέπει να το αφήσουμε στα... αζήτητα.