Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα υπέστη συντριφτική ήττα με ανάλογες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς στον κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό αλλά και στον ψυχολογικό τομέα της ζωής των εργαζομένων και των κομμουνιστών. Ειδικά το ψυχικό τραύμα που δημιούργησε η κατάρρευση αυτή, παρόλο που πέρασαν πάνω από είκοσι χρόνια, παραμένει ακόμα αγιάτρευτο γι' αυτούς που δυστυχώς τη βίωσαν.

Ειδικά εδώ σ' εμάς στην Ελλάδα το ψυχικό τραύμα ήταν διπλό γιατί εκτός των άλλων είχαμε και τη διπλή διάσπαση του ΚΚΕ, το '89 προς «τ' αριστερά» και το '91 προς «τα δεξιά». Παρ' όλα αυτά όμως η ανασύνταξη του Κόμματος έγινε με σχετικά γρήγορους ρυθμούς, και έφτασε το ΚΚΕ να ηγείται του Παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κινήματος.

Οι συνεχείς διασπάσεις από το '56 (του '68, του '89 και του '91) δημιούργησαν ανάμεσα στους κομμουνιστές «ορθόδοξους» και «ρεβιζιονιστές-οπορτουνιστές» ένα φοβερό προσωπικό μίσος, που δεν επιτρέπει την ενότητα της Αριστεράς, καθοριστικού παράγοντα για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, μαρξιστής και θεωρητικός του υπαρξισμού, σχετικά με αυτό το θέμα, αναφέρει:

«Οι αποφάσεις που παίρνει ένας επαναστάτης δεν θα εξαρτηθούν μόνο από το πόσο καλά ή άσχημα αντιλαμβάνεται τον Μαρξ, αλλά και από το ήθος του, τον ψυχισμό του, τις αρρώστιες του, τους έρωτές του, τις φιλοδοξίες του, την αγωγή του, την καταγωγή του, κλπ. κλπ.».

Και ο Βασίλης Ραφαηλίδης, με πλούσιο συγγραφικό εκλαϊκευτικό έργο σχετικά με το μαρξισμό και τον υπαρκτό σοσιαλισμό, υπενθυμίζει:

«Και δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα στελέχη των κομμουνιστικών κομμάτων δεν τα πάνε τόσο καλά με τη μαρξιστική θεωρία, οι εξωμαρξιστικοί παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κομματική συμπεριφορά τους.

Τόσο καθοριστικό, που η μαρξιστική θεωρία να στρεβλώνεται σχεδόν αυτόματα. Οταν συμβαίνει π.χ. στην ψυχολογίστικη στάση μας απέναντι στους πλούσιους, που συχνά τους θεωρούμε συλλήβδην ύποπτους για μόνο το λόγο πως είναι πλούσιοι, ξεχνώντας πως ο Ενγκελς ήταν βιομήχανος, πως οι "αποστάτες της τάξης τους" έχουν παίξει έναν τεράστιο ρόλο στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, πως η ιδεολογία εισάγεται στην εργατική τάξη απ' έξω.

Η εξουθενωτική δουλειά του εργάτη δεν του αφήνει χρόνο για μελέτη, και αυτό τον υποχρεώνει να εισάγει τη δική του ιδεολογία από εκείνο το στρώμα της αστικής τάξης που είναι σε θέση να σκεφτεί και να δράσει ενάντια στα συμφέροντα της αστικής τάξης στην οποία ανήκει.

Τον μαρξισμό και τον κομμουνισμό τους δημιούργησαν οι αποστάτες της αστικής τάξης, όχι οι εργάτες.

Πρόσθετες δυσκολίες στη σκέψη και τη συμπεριφορά των κομμουνιστών δημιουργεί η κεντροθέτηση. Ολοι μας έχουμε την τάση να κεντροθετούμε τα προβλήματα, όπως λεν οι επιστημολόγοι, δηλαδή να βάζουμε το προσωπικό μας πρόβλημα στο κέντρο του προβλήματος, που δεν είναι προσωπικό.

Η επανάσταση, π.χ., δεν είναι προσωπικό μας πρόβλημα, αλλά όταν την αντιμετωπίζουμε με γνώμονα το προσωπικό μας και μόνον συμφέρον, τη μετατρέπουμε σε προσωπικό μας πρόβλημα, πράγμα καταφάνερο ανόητο». Πάντως, ας μην επικαλούμαστε πονηρά τις αντικειμενικές συνθήκες, όπως συχνά το κάνουμε, γιατί οι υποκειμενικοί παράγοντες παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο. Το υποκείμενο και το αντικείμενο βρίσκονται σε σταθερή διαλεκτική σχέση, διδάσκει ο μαρξισμός. Ωστόσο άλλοι μαρξιστές δίνουν έμφαση στο αντικείμενο (τις αντικειμενικές συνθήκες) και άλλοι στο υποκείμενο (τη βούληση). Λίγοι είναι αυτοί που νοιάζονται να δουν πότε και κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να συμπέσει η (υποκειμενική) βούληση με τις (αντικειμενικές) επαναστατικές συνθήκες ώστε να λειτουργήσει σωστά η διαλεκτική σχέση.

Βέβαια, την εποχή του Λένιν η επαναστατική βούληση και οι επαναστατικές (αντικειμενικές) συνθήκες δημιουργούσαν μια σωστή διαλεκτική σχέση. Προσοχή, όχι για την άμεση εγκατάσταση του κομμουνισμού στην εξουσία, αλλά για την προετοιμασία της εν καιρώ εγκατάστασης του. Οπως και να 'ναι τα πλήθη που ακολούθησαν τον Λένιν με μια εκπληκτική προθυμία δεν καταλάβαιναν τίποτα από μαρξισμό. Καταλάβαιναν όμως, και πολύ καλά μάλιστα, από κοινωνική δικαιοσύνη.

Η βούληση λοιπόν για επαναστατική δράση στο επίπεδο των μαζών παρακινούνταν από την κοινωνική αδικία που την ένιωθαν στο πετσί τους, κι όχι από το κομμουνιστικό όραμα που υπήρχε μόνο στο μυαλό των ηγετών, των οποίων η βούληση ήταν εντελώς διαφορετικής τάξεως από τη βούληση της μάζας. Κι ενώ η βούληση της μάζας συνέπιπτε με τις αντικειμενικές οικονομικές συνθήκες (ήταν δυνατή μια δικαιότερη ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος), η βούληση των κομμουνιστών ηγετών ήταν επίμονα στραμμένη προς το μέλλον.

Αυτό σημαίνει πως η πανίσχυρη πολιτική τους βούληση δεν στηριζόταν στις αντικειμενικές οικονομικές συνθήκες, αλλά σ' αυτές που λογάριαζαν να δημιουργήσουν διά της πολιτικής. Και ακριβώς γι' αυτό το λόγο απέτυχαν.

Η πολιτική βούληση που, άλλωστε, εύκολα στρεβλώνεται, δεν φτάνει για την οικονομική ανάπτυξη, που έχει τους δικούς της αντικειμενικούς νόμους. Εξάλλου δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει της προσοχής πως η προβολή επαναστατικών στόχων μη κατανοητών ακόμα από τις μάζες οδηγεί στο ξέκομμα της επαναστατικής πρωτοπορίας από τις μάζες.