- Να διδάσκεται και η κοινωνική ιστορία.

- Να αναζητούνται τα αίτια των γεγονότων και γενικότερα οι παράγοντες της ιστορικής ζωής, πρώτα πρώτα οι ανάγκες του ανθρώπου που καθορίζουν τη σκέψη (1) και τη δράση του.

- Να επιλέγονται κεφάλαια πλούσια σε κοινωνική δράση, γιατί η ιστορική ύλη είναι απέραντη και ο σχολικός χρόνος περιορισμένος.

- Να γίνεται σπουδή των γεγονότων ή εξελίξεων σε βάθος, ώστε η μάθηση να προχωρεί πέρα από τα κύρια ονόματα, στα ουσιαστικά κίνητρα της ατομικής δράσης και αίτια της συνολικής εξέλιξης των γεγονότων, της ιστορικής ζωής. Με τέτοιες προϋποθέσεις διδασκαλίας μπορεί η ιστορική παιδεία να συμβάλλει στην αφύπνιση, στον προβληματισμό, στη διαμόρφωση της ιστορικής και πολιτικής (2) συνείδησης του νέου ανθρώπου, που αποτελεί συστατικό στοιχείο για την προσωπικότητα του ενεργού πολίτη. Είναι βέβαια αυτονόητο ότι αυτή η πολιτική αφύπνιση και ωρίμανση συντελείται με τη συμμετοχή στη σύγχρονη ζωή, αλλά και προγυμνάζεται και διαμορφώνεται η πολιτική συνείδηση με τη σπουδή της ιστορίας της εποχής μας, του αιώνα μας. Και όσο γνωρίζω, σε όλες τις χώρες τα παιδιά στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου διδάσκονται κατά το δυνατόν αναλυτικά (και σε βάθος) την ιστορία από το 1870 - '80 μέχρι σήμερα: αποικιοκρατία - Β Παγκόσμιο Πόλεμο - μεσοπόλεμο (1919 - 39) - Β Παγκόσμιο Πόλεμο - μεταπολεμική πορεία της ανθρωπότητας. Και κάπως έτσι είχαμε προγραμματίσει και εμείς τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά η εκσυγχρονιστική "μεταρρύθμιση" προωθεί σήμερα τούτο το πρόγραμμα:

Στη Β Λυκείου θα διδάσκεται η περίοδος από τον 4ο αιώνα μ. Χ. έως... το 1815!

Στη Γ Λυκείου, από 1815... έως 1990!

Προβλέψιμες συνέπειες:

α. Ο, τι διδάσκεται θα παίρνει κατ' ανάγκην τηλεγραφική μορφή, διδασκαλία επιφανειακή.

β. Στη Γ Λυκείου η διδασκαλία θα φτάνει το πολύ έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Τα παιδιά δε θα παίρνουν γεύση από Μεσοπόλεμο (1919 - '39), ούτε από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο (1939 - '45), ούτε από Εθνική Αντίσταση (3), ούτε από το μεταπολεμικό κόσμο μας.

γ. Εύλογα θα είναι πάντα μειωμένο το ενδιαφέρον τους, και

δ. Μένει η εύλογη απορία: πώς και πότε θα δοθεί στους νέους η δυνατότητα να γνωρίσουν τα πολιτικά προβλήματα του καιρού μας, που οι ρίζες τους είναι στο χτες; Είναι μήπως χρήσιμο για την κοινωνία να βγαίνουν οι νέοι απολίτικοι ή με πολιτική μυωπία;

Σήμερα θέτουμε το πρόβλημα. Θα συνεχίσουμε τη διερεύνησή του παρουσιάζοντας κάποια σχολικά βιβλία ιστορίας και κοινωνικών επιστημών με άλλο άρθρο. Τα συμπεράσματα δικά σας. (Για την ώρα θυμίζουμε το άρθρο που προηγήθηκε και δημοσιεύτηκε στις 18/11/1998: "Μέτρα εκπαιδευτικής αρρυθμίας".

Φ. Κ. ΒΩΡΟΣ

Επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σημειώσεις:

1. Στην ιεραρχία των ανθρώπινων αναγκών την πρώτη θέση έχει το ψωμί. Οποιοι έχουν αμφιβολία - ειδικά όσοι θρησκεύονται - θυμούνται τι ζητούν πρωί πρωί από το Θεό τους; "τον άρτο τον επιούσιο" (= ψωμί σήμερα για αύριο)!

2. Με τον όρο συνείδηση δηλώνουμε γενικά την ικανότητα του ανθρώπινου νου: να συγκεντρώνει ειδήσεις (συν - είδηση), να τις ερμηνεύει, να τις επεξεργάζεται, να συγκινείται, να αξιολογεί, να στοχάζεται και αποφασίζει, να διευθύνει τη δράση του προς σκοπούς που επιλέγει. Ανάλογα με το πεδίο αναφοράς επιμερίζουμε την ενιαία συνείδηση σε: πολιτική, κοινωνική, εκπαιδευτική και άλλες μορφές.

3. Ειδικά αυτή την αδυναμία του προγράμματος τη θέσαμε υπόψη του υφυπουργού Παιδείας δημόσια, σε εκδήλωση που οργάνωσαν οι Αντιστασιακοί στις 17/3/1998 (στην αίθουσα "Παλλάς") με θέμα - αίτημα: τη θέση της Εθνικής Αντίστασης στη σχολική ιστορική παιδεία. Νομίζω ότι το πρόβλημα το κατάλαβε. Ποια λύση υιοθέτησε;