Οι "γενναίες" και "τολμηρές" αποφάσεις δικαιολογούνται ως τέτοιες, μόνο όταν εντάσσονται σε ένα σύνολο ανάλογων ενεργειών με στόχο και προοπτική. Ισχύει, όμως, αυτό στην περίπτωση της Δήλου με την απόφαση να μετακινηθούν, μέσα στο Φλεβάρη, οι Ναξιακοί Λέοντες στο Αρχαιολογικό Μουσείο για λόγους προστασίας; Αιτία είναι η επιδείνωση της φθοράς των γλυπτών όσο εκτίθενται στο εξωτερικό περιβάλλον. Παρ' όλα αυτά οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί και οι επεμβάσεις που έχουν επιχειρηθεί σε μνημεία της Δήλου, που "υποφέρουν", είναι τόσο αποσπασματικές, κυρίως"πυροσβεστικές", που εύλογα δημιουργείται το ερώτημα: τι είναι αυτό που οδηγεί την Αρχαιολογική Υπηρεσία σε μια τόσο "τολμηρή" ενέργεια, όταν δεν προχωρούν ούτε τα στοιχειώδη;

Πώς οργανώνεται η επέμβαση των Υπηρεσιών του ΥΠΠΟ στα μνημεία του ιερού νησιού, τουλάχιστον τα τελευταία δύο σχεδόν χρόνια; Δηλαδή, από το καλοκαίρι του 1997, όπου με αφορμή τη συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο της μελέτης της Διεύθυνσης Συντήρησης για τη συντήρηση Κονιαμάτων και Τοιχογραφιών,διατυπώθηκε η άποψη πως τα προβλήματα της Δήλου πρέπει να προσεγγιστούν με ένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και όχι με αποσπασματικές ενέργειες.

Η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος είναι εικόνα ραγδαίας φθοράς.Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στη Δήλο και στις οποίες είναι εκτεθειμένη η επιφάνεια των κονιαμάτων, των τοιχογραφιών, των ψηφιδωτών και των γλυπτών δρουν ανεξέλεγκτα. Τα μνημεία εκτίθενται διαρκώς στην καταστρεπτική δράση του χλωριούχου νατρίου, που μεταφέρεται από τη θάλασσα. Οι συχνοί και δυνατοί άνεμοι διαβρώνουν την επιφάνεια των τοιχογραφιών και επιταχύνουν τη διαδικασία συσσώρευσης και κρυσταλλοποίησης αλάτων. Οι δυνατές βροχοπτώσεις παρασύρουν το συνδετικό υλικό της τοιχοποιίας και δημιουργούνκαθιζήσεις,ρωγμές, αποκολλήσεις στα κονιάματα και στις τοιχογραφίες.Κι ακόμα έντονες αλλαγές θερμοκρασιών,όπου στη διάρκεια της ημέρας είναι αρκετά υψηλές σε σχέση με τη νύχτα, πυκνή βλάστηση και συνεχής έκθεση των μνημείων στη δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου,η οποία ευθύνεται για την αλλοίωση των χρωμάτων στις ζωγραφικές επιφάνειες. Στους στεγασμένους χώρους εμφανίζονται μικροοργανισμοί στην επιφάνεια των κονιαμάτων, λόγω της παρουσίας υψηλών ποσοστών υγρασίας, που προκαλούν χρωματικές αλλοιώσεις, μηχανική φθορά και τελικά σαθροποίηση των κονιαμάτων και των τοιχογραφιών.

Στην ίδια συνεδρίαση διαπιστωνόταν ότι τα προβλήματα των επιφανειών και οι εργασίες συντήρησης είναι συγκοινωνούντα δοχεία με την κατάσταση διατήρησης στις τοιχοποιίες των οικείων και συνεπώς είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστούν άμεσα τα ζητήματα στερέωσης και αναστήλωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι κομμάτια τοίχων πέφτουν πάνω σε ψηφιδωτά γι' αυτό και η παρουσίαση των μεθόδων συντήρησης των ψηφιδωτών στο ΚΑΣ προσέκρουσε στην ανάγκη στερεώσεων στην τοιχοδομή.Εξάλλου, οι επιφάνειες πολλών ψηφιδωτών είναι καλυμμένες με ετερογενή αντικείμενα, όπως αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία πρέπει να μεταφερθούν. Ετσι, λοιπόν, σε εκείνη τη συνεδρίαση, αν και εγκρίθηκε το σύνολο της μελέτης που προέβλεπε εκτεταμένες επεμβάσεις σε πέντε από τις σημαντικότερες οικίες της περιοχής του Θεάτρου,των Προσωπείων, των Δελφινιών, της Τριαίνης, του Ερμή και του Διονύσου και στην οικία των Μπιζού από τον οικισμό του Σκαρδανά, εντούτοις αποφασίστηκε να προχωρήσουν άμεσα μόνο οι επείγουσες επεμβάσεις συντήρησης στο χώρο μέχρι να δρομολογηθούν οι εργασίες στερέωσης και αναστήλωσης.Κι επιπλέον είχε διατυπωθεί ότι κάποιες οικίες πρέπει άμεσα να στεγαστούν.

Προϋπόθεση, για να προχωρήσει έστω το πρόγραμμα των επεμβάσεων που χαρακτηρίστηκαν επείγουσες, ήταν να εξασφαλιστεί το αναγκαίο επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό και να λυθούν τα προβλήματα υποδομής, δηλαδή στέγη για όσους εργαστούν και εξοπλισμένο εργαστήριο συντήρησης.Το αναγκαίο προσωπικό που είχε ζητηθεί για τις εργασίες συντήρησης ήταν 10μελές και εργαστήριο 200 τ.μ. Το εργαστήριο δεν εξασφαλίστηκε, όσο για το προσωπικό τη διετία 1997-'98 οι πιστώσεις έφταναν για την απασχόληση τετραμελούς συνεργείου.Αμεσα έπρεπε, σε συνεργασία με την ΚΑ ΕΠΚΑ, να περισυλλεγούν τα σπαράγματα που έχουν καταρρεύσει λόγω απώλειας της συνοχής τους. Επίσης, σε ορισμένες οικίες, μέχρις ότου αντιμετωπιστούν οι συνθήκες προστασίας, επρόκειτο να γίνουν αποτοιχίσεις τοιχογραφιών για τις οποίες κρινόταν βέβαιη η απώλειά τους εάν παρέμεναν εκτεθειμένες. Αμεση προτεραιότητα δόθηκε και στην αφαίρεση των παλαιότερων επεμβάσεων, που κρίνεται ότι επιταχύνουν τη φθορά των τοιχογραφιών. Κατά τα άλλα, όπου χρειάζεται, θα γίνονταναναστηλωτικές επεμβάσεις στην τοιχοδομή, βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, στερεώσεις και συγκρατήσεις σαθρών και αποκολλημένων κονιαμάτων.

Οσο για ψηφιδωτά σύμφωνα με σχετική μελέτη αποφασίστηκε η άμεση αποκατάσταση 15 ψηφιδωτών 5 οικιών.Σημειώνεται ότι έχουν καταγραφεί 240 ψηφιδωτά, εκ των οποίων τα 125 βρίσκονται σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση. Για τη συντήρηση των πρώτων 15 κρίθηκε απαραίτητο δεκαμελές συνεργείο συντηρητών και τρία χρόνια συνεχούς απασχόλησης. Αλλά τόσο για το 1997 όσο και για το 1998 εξασφαλίστηκαν τέσσερις.

Από τότε που αποφασίζονταν τα παραπάνω μέχρι σήμερα, αν και χαρακτηρίστηκε απαραίτητο να βρεθούν λύσεις για τη στερέωση και αναστήλωση, όπου χρειαζόταν, δεν έχουν ξεκινήσει ούτε καν οι σχετικές προμελέτες. Λύσεις δε δόθηκαν ούτε για τα προβλήματα υποδομής (στέγη, εργαστήριο κ.ά.), λόγω της οποίας ακόμα και το καλοκαίρι δεν μπορούν να δουλεύουν παραπάνω από 4 συντηρητές ανά ειδικότητα. Ετσι δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν ούτε τα επείγοντα. Το προσωπικό, που κάθε φορά απασχολείται, επαρκεί μόνο για σωστικές επεμβάσεις σε κονιάματα, αποσπασματικές εργασίες στα ψηφιδωτά και βέβαια η περισυλλογή των σπαραγμάτων γίνεται στους ίδιους χαλαρούς ρυθμούς.Στο μεταξύ από τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαιοτήτων έχει συνταχθεί Τεχνικό Δελτίο, προκειμένου τα σχετικά έργα να ενταχθούν είτε στα περιφερειακά προγράμματα του Β ΚΠΣ είτε στο Γ ΚΠΣ.

Με άλλα λόγια, από το 1950 διαπιστώνεται ότι μόνο με ένα συγκροτημένο σχεδιασμό θα διασωθεί ο αρχαιολογικός χώρος, αλλά μέχρι σήμερα μόνο σωστικές επεμβάσεις, και αυτές όχι ολοκληρωμένα, "επιτρέπονται".

Ενώ, λοιπόν, το σύνολο των μνημείων εξακολουθεί να εκτίθεται και αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η Δήλος χρειάζεται λύσεις, που να διασφαλίζουν την προστασία της στο παρόν και το μέλλον, η Επιτροπή Δήλου και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο "αιφνιδιάζουν", αποφασίζοντας την κατασκευή αντιγράφων και τη μεταφορά των Λεόντων στο Μουσείο, καθώς κρίνεται ότι η παραμονή τους σε υπαίθριο χώρο επιδεινώνει τη φθορά τους. Αλλά το Μουσείο έχει προβλήματα χώρου - τα γλυπτά σχεδόν θα στοιβαχτούν στην αίθουσα που εκτίθεται ο Διαδούμενος - για τα οποία δεν προβλέπεται καμία λύση. Επίσης, δεν έχουν εξασφαλιστεί οι κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες στο εσωτερικό για την ασφαλή προστασία. Οσο για την ιερή νήσο, αυτή θα υποστεί την πιο σοβαρή αλλαγή της εικόνας της. Είναι άραγε η μόνη λύση;

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ