Η βάση των οικονομικών κρίσεων υπερπαραγωγής, η αιτία τους βρίσκεται στο ίδιο το σύστημα της καπιταλιστικής οικονομίας. Η βάση της κρίσης βρίσκεται στην αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την καπιταλιστική μορφή ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της παραγωγής. Εκφραση αυτής της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού είναι η αντίθεση ανάμεσα στην κολοσσιαία ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων του καπιταλισμού, ανάπτυξη που αποβλέπει στην αποκόμιση του μέγιστου καπιταλιστικού κέρδους και το σχετικό περιορισμό της αγοραστικής ικανότητας των μαζών των εκατομμυρίων εργαζομένων, που το βιοτικό επίπεδό τους οι καπιταλιστές προσπαθούν πάντοτε να το κρατάνε μέσα στα πλαίσια των τελευταίων ελαχίστων ορίων. Για να νικήσουν στο συναγωνισμό και να βγάλουν περισσότερα κέρδη, οι καπιταλιστές είναι αναγκασμένοι να αναπτύσσουν την τεχνική, να εισάγουν την ορθολογιστική οργάνωση, να εντείνουν την εκμετάλλευση των εργατών και να ανεβάζουν τις παραγωγικές δυνατότητες των επιχειρήσεών τους ως τα έσχατα όρια. Για να μη μείνει ο ένας πίσω από τον άλλον, όλοι οι καπιταλιστές είναι αναγκασμένοι, έτσι είτε αλλιώς, να ακολουθήσουν το δρόμο αυτό της ξέφρενης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνατοτήτων. Ομως η εσωτερική και η εξωτερική αγορά, η αγοραστική ικανότητα των μαζών των εκατομμυρίων εργατών και αγροτών, που σε τελευταία ανάλυση είναι οι βασικοί αγοραστές, παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο. Από δω πηγάζουν οι κρίσεις υπερπαραγωγής. Από δω πηγάζουν τα γνωστά αποτελέσματα, που επαναλαμβάνονται λίγο - πολύ περιοδικά και που εξαιτίας τους τα εμπορεύματα μένουν απούλητα, η παραγωγή περιορίζεται, μεγαλώνει η ανεργία, πέφτει το μεροκάματο και έτσι οξύνεται ακόμα πιο πολύ η αντίθεση ανάμεσα στο επίπεδο της παραγωγής και το επίπεδο της αγοραστικής ικανότητας. Η κρίση υπερπαραγωγής είναι η εκδήλωση αυτής της αντίθεσης με θυελλώδικες και καταστροφικές μορφές.

Αν ο καπιταλισμός μπορούσε να προσαρμόσει την παραγωγή όχι στην αποκόμιση του μέγιστου κέρδους, μα στη συστηματική καλυτέρευση της υλικής κατάστασης των λαϊκών μαζών, αν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα κέρδη όχι για την ικανοποίηση των ιδιοτροπιών των παρασιτικών τάξεων, για την τελειοποίηση των μεθόδων εκμετάλλευσης, για την εξαγωγή κεφαλαίων, αλλά για τη συστηματική ανύψωση της υλικής κατάστασης των εργατών και των αγροτών, δε θα υπήρχαν κρίσεις. Τότε όμως και ο καπιταλισμός δε θα ήταν καπιταλισμός. Για να εξαλειφθούν οι κρίσεις, πρέπει να εξαλειφθεί ο καπιταλισμός.

Αυτή είναι η βάση των οικονομικών κρίσεων υπερπαραγωγής γενικά.

Ομως όταν πρόκειται να χαρακτηρίσουμε τη σημερινή κρίση, το ζήτημα δεν μπορεί να περιοριστεί σ' αυτό. Η σημερινή κρίση δεν μπορεί να θεωρείται απλή επανάληψη των παλιών κρίσεων. Η σημερινή κρίση συντελείται και ξετυλίγεται μέσα σε ορισμένες νέες συνθήκες, που είναι απαραίτητο να τις φέρουμε στο φως της ημέρας, για να έχουμε πλήρη εικόνα της κρίσης. Η κρίση αυτή περιπλέκεται και βαθαίνει από μια σειρά ιδιαίτερα περιστατικά, που αν δεν τα διασαφηνίσουμε, είναι αδύνατο να σχηματίσουμε μια σαφή εικόνα της σημερινής οικονομικής κρίσης.

Ποια είναι αυτά τα ιδιαίτερα περιστατικά;

Τα ιδιαίτερα αυτά περιστατικά συνοψίζονται στα παρακάτω χαρακτηριστικά γεγονότα:

1. Η κρίση χτύπησε πιο δυνατά απ' όλους την κυριότερη χώρα του καπιταλισμού, την ακρόπολή του, τις ΕΠΑ, που συγκεντρώνουν στα χέρια τους όχι λιγότερη απ' τη μισή συνολική παραγωγή και κατανάλωση όλων των χωρών του κόσμου. Είναι ευνόητο πως το γεγονός αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε μια κολοσσιαία επέκταση της σφαίρας επιρροής της κρίσης, σε επιδείνωση της κρίσης και σε συσσώρευση πρόσθετων δυσκολιών για τον παγκόσμιο καπιταλισμό.

2. Στην πορεία της ανάπτυξης της οικονομικής κρίσης η βιομηχανική κρίση των κυριότερων καπιταλιστικών χωρών δε συνέπεσε απλώς, μα περιπλέχτηκε με την κρίση της αγροτικής οικονομίας στις αγροτικές χώρες, επιδεινώνοντας τις δυσκολίες και προκαθορίζοντας το αναπόφευκτο της γενικής πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι περιττό να ειπωθεί ότι η βιομηχανική κρίση θα επιτείνει την αγροτική κρίση, ενώ η αγροτική κρίση θα παρατείνει τη βιομηχανική, πράγμα που δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στο βάθεμα της οικονομικής κρίσης στο σύνολό της.

3. Ο σημερινός καπιταλισμός, σε διάκριση από τον παλιό, είναι μονοπωλιακός καπιταλισμός και αυτό προκαθορίζει το αναπόφευκτο της πάλης των καπιταλιστικών ενώσεων για τη διατήρηση υψηλών, μονοπωλιακών τιμών στα εμπορεύματα, παρά την υπερπαραγωγή. Είναι ευνόητο πως το γεγονός αυτό, κάνοντας την κρίση ιδιαίτερα βασανιστική και καταστροφική για τις λαϊκές μάζες, που είναι οι βασικοί καταναλωτές των εμπορευμάτων, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην παράταση της κρίσης, δεν μπορεί παρά να φρενάρει την απορρόφησή της.

4. Η σημερινή οικονομική κρίση αναπτύσσεται πάνω στη βάση της γενικής κρίσης του καπιταλισμού που γεννήθηκε απ' την περίοδο ακόμα του ιμπεριαλιστικού πολέμου, κρίσης που υπονομεύει τα βάθρα του καπιταλισμού και που διευκόλυνε το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης.

Τι σημαίνει αυτό;

Αυτό σημαίνει, πρώτα απ' όλα, ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και οι συνέπειές του επιτείνανε το σάπισμα του καπιταλισμού και υπέσκαψαν την ισορροπία του, ότι τώρα ζούμε σε εποχή πολέμων και επαναστάσεων, ότι ο καπιταλισμός δεν αποτελεί πια το μοναδικό και καθολικό σύστημα της παγκόσμιας οικονομίας, ότι παράλληλα με το καπιταλιστικό σύστημα οικονομίας υπάρχει και το σοσιαλιστικό σύστημα, που αναπτύσσεται, που ευδοκιμεί, που αντιπαρατίθεται στο καπιταλιστικό σύστημα και με το ίδιο το γεγονός της ύπαρξής του κάνει ολοφάνερη τη σαπίλα του καπιταλισμού και κλονίζει τα θεμέλιά του.

Αυτό σημαίνει σε συνέχεια ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και η νίκη της επανάστασης στην ΕΣΣΔ κλόνισαν τα βάθρα του ιμπεριαλισμού στις αποικιακές και τις εξαρτημένες χώρες, ότι το κύρος του ιμπεριαλισμού στις χώρες αυτές έχει υποσκαφτεί πια, ότι ο ιμπεριαλισμός δεν έχει πια τη δύναμη να διαφεντεύει με τον παλιό τρόπο στις χώρες αυτές.

Αυτό σημαίνει ακόμα ότι στη διάρκεια του πολέμου και ύστερα από αυτόν, εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στις αποικιακές και τις εξαρτημένες χώρες ο δικός τους νεαρός καπιταλισμός, που συναγωνίζεται με επιτυχία τις παλιές καπιταλιστικές χώρες στις αγορές, οξύνοντας και περιπλέκοντας την πάλη για αγορές κατανάλωσης.

Αυτό σημαίνει, τέλος, ότι ο πόλεμος άφησε στις περισσότερες καπιταλιστικές χώρες μια βαριά κληρονομιά με τη μορφή χρόνιας υποαπασχόλησης των επιχειρήσεων και ύπαρξης στρατιών από εκατομμύρια ανέργους που μετατράπηκαν από εφεδρικές σε μόνιμες στρατιές ανέργων, πράγμα που δημιούργησε για τον καπιταλισμό ένα σωρό δυσκολίες, πριν ακόμα απ' τη σημερινή οικονομική κρίση και που δεν μπορούσε παρά να περιπλέξει ακόμα περισσότερο τα πράγματα στη διάρκεια της κρίσης.

Τέτοια είναι τα περιστατικά που βαθαίνουν και επιδεινώνουν την παγκόσμια οικονομική κρίση.

Πρέπει να ομολογήσουμε ότι η σημερινή οικονομική κρίση είναι η πιο σοβαρή και η πιο βαθιά κρίση απ' όλες τις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις που υπήρξαν μέχρι σήμερα.